Tags
6 januari, Baltazar, Beeldende kunst, Brazilië, Brugge, Caspar, Driekoningeavond, Driekoningen, Francisco Henriques, Hans Staden, Het Zunderts Toneel, Indianen, Jezus, Maria, Melchior, Portugal, Rijksmuseum, Tupinambá, Twelfth Night, Vasco Frenandes, Viseu, William Shakespeare, Zundert
6 januari. In veel katholieke landen een belangrijke dag. Twaalf dagen na de winter-zonnewende. Twaalf dagen en nachten stond de natuur even stil maar vanaf nu wordt het merkbaar lichter. De natuur ontwaakt. Lang geleden was 6 januari een dag om feest te vieren. De wereld even een dag op z’n kop zetten. De gekken krijgen figuurlijk de sleutels van het stadhuis in handen. William Shakespeare schreef de komedie ‘Driekoningenavond’ (Twelfth Night). Ik regisseerde deze klassieker bij Het Zunderts Toneel (1997).
Enkele weken geleden zag ik bij toeval het zinnetje: “Geen Drie Koningen- maar Vier Koningenfeest“. Er stond een foto bij. Mijn aandacht was getrokken. Ik keek naar de foto en ging op zoek naar wat extra informatie.
Vier-koningenfeest (1506) – Francisco Henriques
Verdomd het is waar. Het zijn er vier. Ik zie veel bekende elementen. De stal met een zichtbare ezel, moeder Maria met haar pasgeboren kind op schoot (Jezus) en links de bezoekers met cadeautjes. Maar wie is die vierde koning? Ik herken Caspar, Melchior en Baltazar. Wie is die gozer in het midden – met speer en verentooi?
De Brugse renaissanceschilder Francisco Henriques schilderde van 1501 – 1506 het belangrijkste altaarstuk van de kathedraal van Viseu in Portugal. Dit bestaat uit veertien panelen die hij samen met zijn Portugese leerling Vasco Fernandes maakte. Eén van die panelen laat het Vier Koningen Feest zien met het pasgeboren kindje Jezus. De vier koningen zijn Melchior uit Europa met goud, Caspar uit Azië met mirre, Baltazar uit Afrika met wierook en een koning uit ‘Amerika’ met een houten beker waarvan de inhoud vermoedelijk cacaobonen zijn. Het schilderij is te zien in het Museu de Grão Vasco te Viseu.
De Amerikaanse koning is het opperhoofd van de Tupinambá. Een indianenstam uit Brazilië. De ontdekker van Brazilië Pedro Álvares Cabral maakt in 1500 kennis met deze stam. De Vlaamse schilder respecteerde de laat middeleeuwse traditie dat de Drie Koningen vertegenwoordigers zijn uit de toen bekende wereld: Europa, Azië en Afrika. Nu er voor Portugal een nieuw gebied is ontdekt – men wist nog niet of dit gebied in Azië lag of in een nieuw continent – voegt Francisco Henriques deze nieuwe vertegenwoordiger toe aan het traditionele driekoningen-tafereel.
De Tupinambá waren naar verluid kannibalen. Het Rijksmuseum heeft een drieluik waarin deze Braziliaanse indianenstam staat afgebeeld.
De behandeling van krijgsgevangenen door de Tupinambá-indianen, in drie taferelen (Anoniem ca 1630)
Links een processie van gewapende indianen met in het midden een leider in een draagstoel begeleid door enkele muzikanten. In het midden een stoet van indianen bewapend met knotsen, pijl en boog en speren, in het midden een indiaan in wit gewaad met een stok met veren op een draagstoel. Rechts naakte krijgers met een gevangene vastgebonden met touwen, op de grond en rechts bij een vuur enkele vrouwen met kinderen.
Dit was waarschijnlijk een fries voor een schoorsteenmantel, vermoedelijk uit het Koloniaal Magazijn van de West-Indische Compagnie te Amsterdam. De fascinatie in Europa voor de oorspronkelijke bewoners van Zuid-Amerika was in de 17de eeuw groot. Hun (vermeende) kannibalisme sprak zeer tot de verbeelding. Een groot deel van de voorstelling is gefantaseerd en zegt meer over de westerse blik op de Nieuwe Wereld, dan over het leven van de Tupinambá.
Een leuk extra weetje is het niet verifieerbaar verhaal van de Duitse soldaat en zeeman Hans Staden. In 1554 werd hij acht maanden gevangen gehouden door de Tupinambá. Ze zouden hem (willen) opeten. Dankzij een list van een Franse kapitein kon Hans Staden ontsnappen en hij keerde terug naar Duitsland. Hij schreef zijn belevenissen op en zijn boek uit 1577 werd een bestseller.
In de serie: BEELDENDE KUNST
Koen Schyvens 
Goed gedaan Koen! ik twijfelde er aan om vandaag ook een driekoningen-blog te lanceren maar na de bedelfeesten heb ik dat toch maar niet gedaan. Ik kwam op nog heel wat andere interessante literatuur. Idd de driekoningen stellen de (toen) gekende volkeren voor en zijn dus in de realiteit (voor zover die bestaat) helemaal geen koningen.
In andere talen spreekt men van magiërs. Dat klinkt ook wel interessant. Konden ze een duif uit de mouw toveren? Of misschien wat goud, wierook en mirre?
De symboliek achter de mirre is al evenzeer boeiende lectuur.
En finaal gezien waren het geen koningen of magiërs maar wel spionnen van Herodes, meer bepaald 004,005 en 006 😉
We hebben weer veel stof om volgend jaar over te schrijven 😛
Magiërs … inderdaad. De Wijzen uit het Oosten. Astrologen (?). Dat zij uit drie verschillende werelddelen kwamen is algemeen bekend, denk ik. Wat ik niet wist is dat ze respectievelijk 20 jaar, 40 jaar en 60 jaar zijn. Dus samen zijn ze symbool voor de MAN. Bij Syrische christenen heten ze: Larvandad, Goesjnasap en Hormisdas.
die leeftijden vind je ook terug bij de leeftijden van Mohammed. Dat blijkt telkens de helft van de leeftijden van Mozes te zijn. Dat wordt bewust zo gedaan om de leefperiodes te duiden (zoals je zelf stelt) maar ook om Mozes als belangrijker persoon voor te stellen.
In het onvolprezen The Penguin Book of Modern Speeches staat een toespraak van Malcolm X. Verbijsterend hoe goed hij verwoordt hoe de blanke machthebbers gebaat zijn bij een bepaalde beeldvorming over Afrika. Hij roept de zwarten in de VS op van hun roots te houden en niet mee te gaan in het beeld dat het daar allemaal wilden waren. Dat was zodanig raak dat X een week na deze toespraak werd vermoord. Het schilderij dat je beschrijft heeft een zelfde functie: een neerbuigend beeld schetsen waardoor de afstammelingen zichzelf discrimineren. Wel zo handig.
Een boeiende reactie Eric. Veel musea breken zich het hoofd over de informatieborden bij oude schilderijen. Uitleg, duiding, achtergrond enzovoort. Is het propaganda, een verslag (vanuit welk standpunt)? Geen eenvoudige klus, lijkt me.
Een stuk geschiedenis die mij totaal onbekend was.
Heel leerzaam tegenwoordig, die weblog van Schyvens!
Dat de schilder uit Brugge kwam is je vast niet ontgaan.
Ik groeide vier centimeter toen ik het las!
Kuifje stond ook een keer op de brandstapel bij de Inca’s, maar wist ook door een list te ontsnappen……..
Ja … iets met een zonsverduistering … als ik het me goed herinner.
Geen driekoningen gezien vandaag. Die liggen waarschijnlijk ergens in de gracht bij te komen van dat van deur tot deur gaan.
Als kind vond ik Driekoningen een hoogtepunt van het jaar. Ik was altijd Balthasar – de zwarte koning uit Afrika. Zou het in de sterren geschreven staan dat ik ooit … ?!?
Moh zo zot! Vier koningen verdikke. Heel mijn geschiedeniskennis op zijn kop gezet.
Bijbelse kennis op z’n kop. Hahaha. Het is duidelijk dat veel ‘bijbelse’ verhalen en ‘plaatjes’ gebruikt werden om een bepaalde stelling geloofwaardig te maken. Middeleeuwse pr voor Rome – in dit geval Katholiek Portugal.
Het lijkt wel duidelijk dat die vierde Koning deskundig weggewerkt is , want een (veronderstelde) kannibaal bij het kindje Jezus achterlaten zou de Bijbelse geschiedenis al te zeer veranderen. O sorry, ik val meteen door de mand als niet gelovige ! Je hebt je er weer weer heel intensief in verdiept en er een prachtig verhaal van gemaakt.
Leuke reactie … stel je voor dat in het evangelie van Santa Dikke Duim deze kannibaal opduikt in Bethlehem. Mijn fantasie slaat op hol …
Lang geleden vertelde een cabaretier (ik denk Freek de Jonge) het verhaal dat Jezus niet aan het kruis was gestorven maar was verdronken. Daarom moesten gelovigen allemaal een aquarium boven de deur hangen (geen kruis uiteraard) …
Ik zie jou wel in staat om de Bijbel te herschrijven met deze informatie;-)
Het verhaal van Freek kende ik nog niet, maar ook dat opent nieuwe perspectieven, ik houd wel van een beetje ruim interpreteren!
De 3 Koningen waren inderdaad vandaag in Spanje. Vroeger stonden de cadeautjes voor de kinderen al klaar als ze uit bed kwamen. Helemaal dol waren ze dan. Tegenwoordig zal het er wel rustiger aan toe gaan.
En even over die 4 Koningen. Volgens mij waren het er gewoon 3 die op bezoek kwamen en de 4e man geknield op de grond lijkt mij eerder Jozef dan een koning, hoewel hij wel een hele sjieke cape om heeft en die had Jozef vast niet. Een mysterie!
Dit is allemaal nieuw voor me, maar wat een prachtig verhaal. En schilderij natuurlijk.
Een interessante toevoeging voor 6 januari. Dank hiervoor.