Tags

, , , , , , , , , , , , ,

Een paar dagen geleden sloeg ik de laatste (digitale) bladzijde om van de roman ‘In het gezelschap van de courtisane’ van Sarah Dunant. Het is het tweede boek van een Italiaanse trilogie. Ik las eerder ‘De geboorte van Venus’. Waarschijnlijk zal ik ook het derde boek lezen.

“Het is 1527, en de Sacco di Roma is in volle gang: een woeste plundering waarbij Rome door een huurleger volledig onder de voet wordt gelopen. Terwijl de stad in brand staat weten twee van haar meest kleurrijke bewoners te ontsnappen. Fiametta is een wonderschone courtisane, Bucino de dwerg die haar met raad en daad bijstaat. Vroeg in de ochtend na de overval gaan ze op weg naar Venetië, een stad waar, menen zij, het geld op straat ligt. Bucino is slim, zijn ogen zien alles en hij heeft een scherpe tong, Fiametta is mooi en handig. Al snel doen zij met hulp van een jonge, blinde genezeres en een scanduleuze dichter uit Rome weer goede zaken.
Maar Venetië is een stad die zo zijn eigen verlokkingen kent en de grootste uitdaging blijkt uiteindelijk die jonge, blinde vrouw die hun leven en uiteindelijk ook hun hart binnen weet te dringen – met vernietigende gevolgen voor allen.”

Ik wil het niet echt over het boek hebben in dit logje. Al bij al vond ik het boek geen hoogvlieger, zeker niet een boek dat ik vrienden meteen zou aanraden. Een beetje een veel te lang uitgemolken idee. Ik weet niet waar de schrijfster is begonnen. Wat was de start van haar idee? Mogelijk een schilderij van Titiaan. ‘Venus van Urbino’. Een hoofdpersonage in dit boek is een courtisane (een deftig woord voor prostituee) van menig vooraanstaand Venetiaan. In het boek ontmoet ze de schilder Titiano. Zij poseert met regelmaat naakt voor deze begaafde kunstenaar. Op de boekcover zie je een detail van het schilderij. Het totale schilderij zie je hieronder …

Venus van Urbino – Titiaan, 1538, olieverf op doek, 119 x 165 cm, Uffizi museum, Firenze

Ik ben tweemaal in Firenze geweest (1981 en 2015) en bezocht uiteraard beide keren het Uffizi museum. Ik heb dus tweemaal oog in oog gestaan met deze dame. Nee, met dit schilderij. De tweede keer liep ik door het museum met een koptelefoon. Een woordje uitleg bij de topstukken. Ik weet dat ik oa. naar dit schilderij heb gekeken. Ik heb in de museumwinkel ook een ansichtkaart gekocht van dit schilderij voor mijn hele kleine verzameling ‘naakten’. Het verhaal dat de audio-gids me vertelde ben ik vergeten. Door het lezen van het boek ben ik wat meer gaan opzoeken. Wat blijkt? Titiaan schilderde dit werk in opdracht van de Graaf van Urbino (Guidobaldo della Rovere 1514-1574). Vandaar de titel van dit kunstwerk. Waarschijnlijk heeft Titiaan zich laten inspireren door een ander Italiaans werk. ‘Slapende (of rustende) Venus’ van zijn vriend en leermeester Giorgione.

Rustende Venus – Giorgione ca. 1510, olieverf op doek, 108.5 x 175 cm, Gemäldegalerie Alte Meister, Dresden

Het grote verschil tussen de twee schilderijen is de blik van Venus. Titiaan laat haar recht naar de toeschouwer kijken. Dat was nieuw. Meestal waren afgebeelde half-naakte dames Griekse of Romeinse godinnen. Of bijbelse figuren. Deze Venus (godin van de liefde) is een aardse dame. Volledig naakt ligt ze op een rustbed met witte lakens en witte kussens. In haar rechterhand heeft ze een bosje bloemen. Rozen? Ze draagt een armband en oorbellen. Haar weelderige donkerblonde haar hangt losjes gedrapeerd over haar rechterschouder. Voor sommigen was (is) dit schilderij schokkend. Plots werd er een andere betekenis gegeven aan de linkerhand. Wat doen die vingers daar? Gaat dit om vleeslijk, seksueel genot? Bijzonder in deze context is natuurlijk het doorkijkje rechtsboven. We zien een alledaags tafereel: dienstmeisjes doorzoeken (waarschijnlijk) een kledingkist. Het is late namiddag als we naar de lucht kijken. Nadert er een onweer? Het slapende hondje versterkt dan weer de rust van het hoofdpersonage.

Zelfs een paar eeuwen later was dit schilderij aanleiding voor heftige discussies. Zo noemde de Amerikaanse schrijver Marc Twain in 1880 de Venus van Urbino ‘walgelijk en schunnig.’ Het schilderij werd ook de inspiratie voor andere schilders. Zoals het schilderij ‘Grande Odalisque’ (haremdame) van Jean-Auguste Dominique Ingres.

Grande Odalisque – Jean-Auguste Dominique Ingres, 1814, olieverf op doek, 91 x 162 cm, Musée du Louvre, Parijs

Of het beroemde werk van Édouard Manet – Olympia.

Olympia – Édouard Manet, 1863, olieverf op doek, 130.5 x 190 cm, Musée d’Orsay, Parijs

Ook dit schilderij werd om dezelfde reden verguisd. De dame kijkt veel te uitdagend naar de toeschouwer. Ook het schilderij ‘Le déjeuner sur l’herbe’ van dezelfde schilder kreeg dezelfde kritiek.

Le déjeuner sur l’herbe – Édouard Manet, 1863, olieverf op linnen, 206 x 269 cm, Musée d’Orsay, Parijs

Dus ook een onderdeel van de mural in onze tuin kun je – via via – herleiden naar de Venus van Urbino.

Saúde – Lourenzo Tsenane & Hanneke Roelofsen. 2018. Detail Mural. Cement. Djonasse – Matola Rio

Er zijn nog tientallen – misschien wel honderden – andere voorbeelden te geven van moderne of hedendaagse kunst die te herleiden zijn naar één van bovenstaande werken. Veel plezier met je eigen zoektocht.

Bronnen: Wikipedia – Art Salon Holland – De Groene Amsterdammer

In de serie: BOEKEN en BEELDENDE KUNST

Advertentie