Zaza

Tags

Begrafenis, Botswana, Corona, Dinokana, Dood, Familie, Nichtje, North-West Province, Overlijden, Pretoria, Schoonfamilie, Skilpadshek, Suikerziekte, TIA, Zeerust, Zuid Afrika

Mmapula Isabel Phakwe (27 september 2007 – 23 januari 2022)

Ik denk dat ik met deze eerste regel al veel heb uitgelegd waarom ik afgelopen woensdag een onverwachte blogpauze aankondigde. Hartelijk dank voor jullie reacties maar de reden was triester dan jullie goed gemeende suggesties. Ik wist niet precies wat me te wachten stond. De jonge dame (in die eerste regel) is ons nichtje Zaza. Oudste dochter van Isabels oudste broer. Ze is 14 jaar geworden. Een in-en-in trieste realiteit.

In mijn agenda stonden afgelopen week heel wat afspraken in Zeeland in verband met een nieuwe theaterproductie in Goes. Door de lockdown en het uitstel van veel openbare bijeenkomsten besloot ik nog wat langer in Mozambique te blijven. Dat kwam nu goed van pas. Nou ja, bij wijze van spreken.

We wisten dat Zaza enkele dagen voor de Kerst was opgenomen in een ziekenhuis in Pretoria (Zuid-Afrika) waar ze afwisselend bij een tante en bij haar vader woonde. We mochten in verband met allerlei covid-19 regels niet op bezoek gaan. Zelfs haar vader moest het doen met korte telefonische gesprekjes met de afdeling van het ziekenhuis. Er ging half december iets mis met haar en haar vorig jaar geconstateerde suikerziekte. Vorige week zondag is ze overleden. De familie in shock en in rouw. Zaza is het oudste kleinkind van mijn schoonouders. Zij zijn in Portugal i.v.m. diverse doktersbezoeken. Mijn zwager studeert in Lissabon en mijn schoonzusje en haar man wonen in Belfast (Noord-Ierland). Wij zijn de enigen die in de buurt zijn. Nou ja … in de buurt … minder ver weg dan Europa.

Zaza’s moeder woont bij haar ouders in Dinokana (Zuid-Afrika) met Samantha, het jongere zusje van Zaza. Ik had nog nooit van Dinokana gehoord. Nu weet ik dat dit dorp slechts 12 kilometer verwijderd is van Skilpadshek – de grens met Botswana. Ruim 800 kilometer bij ons vandaan. Pal naar het westen. We zijn er de afgelopen dagen geweest want daar werd Zaza zaterdag begraven, op loopafstand van het huis van haar grootouders.

Op het erf bij Zaza’s grootouders in Dinokana

Het waren intense, trieste en mooie dagen. Een hele rare mix van emoties. Ik hoop er de komende dagen woorden voor te vinden. Het overlijden van een kind, een teenager is dramatisch. Voor haar ouders, haar grootouders, haar zusje. Voor ooms en tantes, neefjes en nichtjes, haar vrienden. De buren en de hele gemeenschap.

Wij zagen Zaza voor het laatst in augustus 2019 op de bruiloft van Aldovanda en Andy. Daarna gooide corona roet in het eten. De grens Zuid-Afrika – Mozambique was lange tijd gesloten. We zagen elkaar af en toe via WhatsApp-video. Ze vond het altijd fijn om even met Tio Koen te praten. En ik zag het meisje – dat ik voor eerst ontmoette toen ze 3 jaar was – opgroeien tot een intelligente, jonge dame.

Nog even iets over die mix van gevoelens. Ik was nauw betrokken bij de begrafenis-rituelen als oudste familielid langs vaders zijde. Een korte speech en het mee helpen dragen van de kist. Tegelijkertijd was alles nieuw en licht exotisch voor deze Vlaamse oom. Ik had mijn schoonouders beloofd om ook wat foto’s en filmpjes te maken. Voor zover dat kan natuurlijk. Vechten tegen mijn tranen en tegelijkertijd weten dat ik met de muzikanten van dienst wil gaan praten. Ik ga de volgende dagen wat meer vertellen over deze gebeurtenis die veel indruk heeft gemaakt. Niet alleen op mij maar ook op Isabel. Ik zal daar dan de titel TIA voor gebruiken … This Is Africa.

Advertentie

De draad weer oppakken

Tags

Friesland, Geert Mak, Isabel, Jean Jacques, L'Chaim, Leeuwarden, Maandag, Netflix, Online, Overlijden, Rouw, Uitvaart, Vrienden

Iedereen kent deze uitdrukking wel die zoiets betekent als: verder gaan na een onderbreking. Dat is de realiteit op deze eerste maandag van het jaar. Een heel gewone dag – althans zo lijkt het. De kerstperiode zit erop. Morgen de kerstboom afbreken en de kerstspullen opruimen. Ik houd me meestal aan de traditionele data. Kerstboom optuigen NA Sinterklaas. Alles opruimen rond (voor of onmiddellijk na) Driekoningen (6 januari).

Maar het was geen normale decembermaand. Zoals bijna iedereen verplaats ik me op de vierkante centimeter met steeds dezelfde mensen. Onze vierkante centimeter valt gelukkig wel mee, we hebben een grote tuin. Hoeveel mensen heb ik gezien sinds 15 december? Acht. Ik tel het nog even na. Ja, acht. De paar mensen in de supermarkt en bij de benzinepomp tel ik niet mee. Acht. Isabel (uiteraard). De schoonmaakster, de tuinman, de ouders van Isabel, Techa, Per en Wilhelm (goede vrienden) die zaterdag samen met ons online naar de uitvaart van Jean Jacques keken.

Het was mooi (nou ja, een uitvaart is natuurlijk verschrikkelijk, vreselijk, afschuwelijk … niet mooi). maar toch zeg je dan: “Het was mooi.” Klein en ingetogen. In besloten kring door de corona-regels. Wij keken mee via het televisie-scherm. Het is emotioneel, zeer emotioneel. Ik hou de emoties onder controle want ik vertaal alles (veel) dat gezegd wordt want de andere toehoorders verstaan geen Nederlands. Ik schiet vol als Martine “Koen en Isabel” zegt, onmiddellijk gevolgd door “Koen en Ine” en nog wat later “Dominiek en Maartje. Rob en Rita”. En vele anderen. Het beeld dat Geert Mak schetst van Jean Jacques in het zonnetje voor hun huis in Jorwerd dat hij vergelijkt met zijn kleindochter die met suikerspin een ander meisje wilt zijn en hoe hij op dat moment Jean Jacques wilt zijn …. is zeer mooi getroffen. Het vertalen schiet er even bij in …

De kaarsen worden weggehaald. Nog even zien we de kist – door Hanneke geschilderd. In gedachten zie ik Hanneke, Joa en Daphne, Anneke en alle anderen de kist vergezellen en de Grote Kerstraat oplopen. Op tv zien we dat niet. Dat hoeft ook niet. Wij lopen naar de veranda. Stil. Flink slikken. Een sigaretje. Per dan toch, ik rook niet. Een zucht. Een traan. En dan heffen we het glas. L’Chaim. Op het leven. Op Jean Jacques. Bij gebrek aan een goede Port (sorry JJ) proosten we met witte wijn en 1920 (een brandy). Isabel steekt een sigaartje op (gekregen tijdens zijn laatste bezoek in maart). Het is gek … onmiddellijk is Jean Jacques aanwezig op onze veranda. Geuren zijn heel associatief. Dat er nog veel van dit soort momenten mogen volgen.

Na het overlijden van Ine (zomer 2005) bleef ik ook een paar weken in mijn eigen cocon. Eerst om van alles administratief te regelen. Zakelijk en persoonlijk. Ik ging in zee met een nieuwe boekhouder (ook een ZZP’er). Hij heeft me toen goed geholpen. Nog steeds trouwens. Verder maakte ik fotoboeken en ruimde kartonnen dozen op. Een zelfde neiging heb ik nu. Voor de uitvaart heb ik (op verzoek) foto’s van Jean Jacques opgespoord en aangeleverd. Dat was een fijne en emotionele bezigheid. Een paar duizend foto’s van onze reizen en bezoeken. Onze werkprojecten samen. Sommige foto’s had ik jaren niet meer gezien. Herinneringen komen terug. De knoop in mijn maag (buik) werd er niet minder van maar dat geeft niet.

Gisteren hebben we laat gebruncht. Ik had bedacht dat ik even wat eet-boodschappen zou doen maar het is er niet van gekomen. We kropen op de bank en we vergaapten ons aan het leed van anderen. Een dagje en avondje netflixen. De laatste vier afleveringen van ‘Tiny Pretty Things’ en de eerste vier afleveringen van ‘Bridgerton’.

Een gewone maandag. Isabel vertrekt als gewoonlijk om 6.30 naar haar werk. Ik draai twee wasjes. Ik lees de krant. Ik maak een weekplanning. Ik lees wat blogs. Ik pak de draad weer op. Ik schrijf dit logje. Straks geef ik mijn eerste online-les van 2021.

Adieu 2020

Tags

Afrika, Cirque Nouveau, Corona, Dood, Friesland, Groningen, Jean Jacques, Oudjaar, Overlijden, Rob, Umoja, Verdriet, Vrienden

Natuurlijk bedoel ik: “ROT OP 2020”. De laatste dag van de maand kijk ik meestal nog even achterom en maak ik er een logje van. Op de laatste dag van het jaar ligt dat nog veel meer voor de hand. Mijn verdriet is te groot om vandaag de juiste woorden te vinden. Een half jaar geleden schreef ik over de pandemie en de invloed op mijn persoonlijk leven. Ik schreef toen ergens in een tussenzinnetje dat ik me zorgen maakte over de gezondheid van twee goede vrienden. Die zorgen waren terecht. Op dertig september overleed mijn vriend Rob. Eergisteren overleed mijn vriend – die ik ook op z’n Afrikaans ‘my brother’ noem – Jean Jacques. Ik kende ze allebei bijna veertig jaar. Het blijft schokkend en surreëel. Nooit meer samen een voorstelling maken. Nooit meer plannen maken voor een nieuw project. Nooit meer samen op reis.

Ik zal over ze blijven vertellen maar voor nu laat ik het even hierbij. De jaarwisseling van Rita en Hanneke zal zometeen zo anders zijn dan ze zich hadden voorgesteld in het begin van dit jaar. Lieverds, ik hoop jullie gauw te zien en te omhelzen – zonder hinder van bubbels of sociale afstand. Maar voor nu … blijf gezond, we hebben elkaar nodig in ons verdriet, onze grapjes, liedjes en verhalen, onze gezamenlijke geschiedenis en in onze toekomst.

Wat waren we jong. Jean Jacques en Koen. Samen aan het werk, samen op reis. 2007 – ik denk op het vliegveld van Dar es Salaam of Zanzibar (Tanzania).

ps. Je begrijpt vast waarom het vervolgverhaal Daedalus en Icarus nog even op zich laat wachten. Ook het maand- en jaaroverzicht publiceer ik nog wel een keertje. Blijf gezond. Op naar een vreugdevoller 2021.

Terug naar school

Tags

Begrafenis, Bernard De Pooter, Davidsfonds, Familie, Felix Eyskens, Onderwijzer, Opa, Overlijden, Schilder, Sint-Amands, Sint-Bavo

1 september. De traditionele dag dat kinderen weer naar school gaan in België. De zomervakantie begint elk jaar op 1 juli en op 1 september beginnen de scholen weer. Dat was zo toen ik naar school ging en gaat vandaag nog steeds zo. In België doen ze niet aan vakantiespreiding. Familievakanties worden ofwel rond 21 juli (nationale feestdag) of rondom 15 augustus (Onze Lieve Vrouw Hemelvaart) georganiseerd – meestal afhankelijk wanneer ouders vakantie hebben. Mijn ouders werkten in het onderwijs. 1 september was dus ook de dag dat zij weer volle bak aan de slag gingen.

Ik ga nu nog een generatie verder terug. Ook mijn grootvader – de vader van mijn moeder – was onderwijzer. Gerard Karel De Smedt. Hij was schoolhoofd (hoofdonderwijzer) van de gemeentelijke jongensschool in Sint-Amands aan de Schelde. Hij noemde zichzelf het liefst onderwijzer-kunstenaar. Zijn oudste broer (Nonkel Mon) was heel wat jaren burgemeester van Sint-Amands en een andere broer (Nonkel Pater) was ruim dertig jaar missionaris (Scheutist) in Chinees Mongolië.

Mijn opa stichtte het Davidsfonds in zijn geboortedorp en samen met zijn broer startten ze het kunstgilde ‘Het Vierkant’ in Puurs. Een groep schilders die les kregen van mensen als Felix Eyskens (Vlaams impressionist) en Bernard De Pooter. Hij sprak met grote waardering over hen.

Scheldezicht – © Gerard Desmedt

Hooitijd – © Gerard De Smedt

Landschap in Klein-Brabant – © Gerard Desmedt

Drie schilderijtjes van mijn opa met de originele (gipsen) lijsten. Hij heeft nooit kunnen vermoeden dat zijn werk ooit aan een Mozambikaanse muur zou hangen.

Mijn moeder, mijn oma, mijn tante Lief en mijn opa (1939)

Ik heb niet heel veel eigen herinneringen aan hem want hij overleed op 1 september 1964 in Boechout. Vandaag dus zesenvijftig jaar geleden. Ik was bijna acht jaar. Ik herinner me opa het best in zijn garage-atelier. Zittend op een krukje, gehuld in een stofjas, bril op zijn neus, schilderspalet in zijn linkerhand en een penseel in de aanslag. Hij sprak zacht en was zachtmoedig. Als ik bij hen mocht mee-eten kreeg ik een glaasje tafelbier. En ik herinner me dat hij zijn boterhammen altijd in de koffie sopte voordat hij ze opat. Ik herinner me het zachte geslurp en de geur. Waarschijnlijk had hij zijn gebit niet in maar dat besefte ik niet als kind. Wij woonden in dezelfde straat – schuin tegenover hen.

Ook herinner ik me die dagen van begin september 1964. Mijn grootouders woonden toen nog niet heel lang in Boechout. Zij verhuisden enkele jaren eerder vanuit Sint-Amands naar dezelfde straat in Boechout waar hun oudste dochter (mijn moeder) had gebouwd. Voor het eerst kwam ik in aanraking met de dood. Tegelijkertijd werd ik er ver weg van gehouden. Ik herinner me heel goed dat het huis van opa en oma helemaal was bekleed met zwarte doeken. Een soort donkere grot. Spannend en griezelig tegelijkertijd. Ik heb opa niet opgebaard gezien daar vonden ze mij te jong voor. En tijdens de begrafenis moest ik bij oma blijven. Waarom weet ik niet. Ik had mijn eerste communie anderhalf jaar eerder al gedaan. Mocht een weduwe niet mee naar de mis en het kerkhof? Ik kan het hen niet meer vragen. Ik herinner me wel dat de (zwarte) begrafenisstoet vertrok in de Welvaartstraat richting parochiekerk Sint-Bavo.

Drie jaar later toen de Bomma – de moeder van mijn vader – overleed, was ik wel overal bij betrokken, inclusief het groeten van mijn opgebaarde grootmoeder tot het meelopen in de begrafenisstoet.

Je zult het wel begrijpen … 1 september had bij ons thuis altijd een klein zwart randje ondanks de opwinding van de eerste schooldag.

Normaal

Tags

10.10, Avek, Dansen, Dood, Flamenco, Friesland, Geboorte, Hanneke, Icarus, Ine, Martine, Overlijden, Wyns

Vijftien jaar.

Ik begin met een filmpje. Echt mooi en ja … het duurt ruim acht minuten.

 

Waarschijnlijk zal het woord ‘normaal‘ in de top 20 staan van meest gebruikte woorden in 2020. Al dan niet in combinatie met ‘het nieuwe normaal’. Net als ‘koffiedik’, ‘online’, ‘Zoom’ en ‘anderhalve meter’. Als je in het begin van dit jaar aan een gemiddelde Nederlander had gevraagd waar hij (zij) aan moet denken bij het woord ‘normaal’ dan had je vast heel vaak het antwoord ‘Achterhoekse boerenrock en Bennie Jolink’ als antwoord gekregen.

In mijn dierbare, privé-herinneringen refereert het woord ‘normaal’ altijd aan flamenco. Nu begrijp je al enigszins waarom ik het bovenstaand filmpje heb geplaatst. Maar natuurlijk moet ik nog wat meer uitleg geven. Ik zal het proberen.

Het is vandaag precies vijftien jaar geleden dat (mijn / onze) Ine is overleden. Jaarlijks plaats ik hier – op deze 29 juni – een stukje waarin ik stilsta bij deze dag. De meest bijzondere dag van het jaar. Lees er mijn stukjes maar eens op na. Klik HIER. Met als trieste dieptepunt het overlijden van Ine in 2005 en het hoogtepunt is natuurlijk de geboorte van Icarus, mijn vierde kleinkind in 2014. Niet alleen is de dag dezelfde, het uur en de minuut: 10.10 (*) zijn ook gelijk.

Nu terug naar ‘normaal’. Op dit weblog kun je vaak iets lezen over de moeder van mijn kinderen. Ook af en toe een foto van haar. Vandaag wilde ik het een tikkeltje anders doen. Eén van de zaken die ze geweldig vond was: ‘flamenco’. Als docente op de ‘Akademie voor Ekspressie en Kommunikatie’ (AVEK) in Leeuwarden organiseerde zij een flamenco-cursus voor studenten en andere geïnteresseerden. Ik denk in 1988 – misschien een jaartje later. Zij engageerde voor twee of drie weekenden een Spaans dansechtpaar (uit Utrecht). Hij was de docent (en danser) en zijn vrouw de danseres. Ine kocht nieuwe dansschoenen en een fantastische zwarte rok. Spaanser kon het bijna niet. Voor het eerst op flamenco-les. Volgens mij deden ook Hanneke en Martine mee.

Wij woonden toen nog in Wyns. Toen ze de eerste avond thuiskwam was ik uiteraard benieuwd naar haar verhalen. Ze zakte onmiddellijk na thuiskomst door haar figuurlijke hoeven. Moe, gebroken en lyrisch in dezelfde euforie en ze riep … ‘normaal’. Ik begreep er niets van. “Wat bedoel je met normaal?” was dus ook mijn vraag. Ze deed het voor. Ze had de dansschoenen en de zwarte rok nog aan. Wij hadden een houten vloer. Ze ging staan en schreeuwde: “Normaal !!!” … vervolgens ging haar rug in standje: super hol en ver overstrekt en stampte ze op de vloer. Kin omhoog en ze klapte met de achterkant van haar rechterhand in de palm van haar linkerhand – ietsjes hoger dan haar hoofd. Dertig, veertig seconden Spanje in Fryslân.

Wat bleek? De flamenco-leraar gebruikte het woord ‘normaal’ om de haverklap voor een lichaamshouding (holle rug) die verre van normaal was voor dansers (m/v) die niet uit Andalusia komen. ‘Normaal’ als een soort: ‘Klaar voor de start’. Lachen dus met het woord ‘normaal’. Het werd al heel snel familietaal … zegt één van ons ‘normaal’ dan springen we recht, holle rug, stampen met de voeten, beetje Carmenachtig nepzingen, handen klappen en vijf keer ‘normaal’ roepen. En dan neerstorten en lachen.

Ter herinnering aan Ine Heijs 28 augustus 1951 – 29 juni 2005

(*) Kijk eens naar horloge-reclames. Bijna alle klokken staan op 10.10. Tien over tien. En weet je waarom? De pijlen vormen als het ware een ‘smile’ – een lachend gezicht. Horloges verkopen niet als het twintig over zeven is.

Repertwaar (8)

Tags

A Chorus Line, Astrid Lindgren, Auditie, De Broertjes, De Gebroeders Leeuwenhart, Fryslân, Huis aan de Amstel, Jeugdtheater, Leeuwarden, Lezen, Overlijden, Regisseur, Repertoire, Repertwaar, Requiem, Richard Strauss, Vrienden

Jonatan wist dat ik gauw dood zou gaan. Ik geloof dat iedereen het wist behalve ikzelf. Op school wisten ze het ook, want ik lag maar thuis en deed niets dan hoesten en was ik eigenlijk altijd ziek. Het laatste halfjaar ben ik helemaal niet meer naar school geweest. Alle mevrouwen voor wie mama jurken naait wisten het ook, en toen een van die mevrouwen er met mama over aan het praten was, hoorde ik het toevallig, maar dat was niet de bedoeling. Ze dachten dat ik sliep. Maar ik had alleen mijn ogen dicht. En toen hield ik ze verder ook maar dicht, want ik wilde niet laten zien dat ik die verschrikkelijke woorden gehoord had – dat ik gauw dood zou gaan.

AUditie 

De Broertjes (1990) Jeugdtheater 7+

AUditie – Stichting Broersma

Herken je bovenstaande tekst? Dan heb je waarschijnlijk ‘De Gebroeders Leeuwenhart’ van Astrid Lindgren gelezen of voorgelezen. Het zijn (bijna) de eerste zinnen uit het boek.

In het voorjaar 1990 stierf het dochtertje van (acteur) Rob (en Rita). Nauwelijks één dag oud. Een meer dan verdrietige periode. Rob en zijn gezin waren kort daarvoor naar Stiens verhuisd. Wij naar Bergen op Zoom. Het einde van bijna zes jaar lief en leed delen.

Het plan om samen met Eric en Rob een nieuwe voorstelling te maken was er al. De thematiek en de speelstijl van De Broertjes was aan herziening toe zonder de kracht van hun speelse energie te verliezen. Maar hoe verwerk je kolder met zoiets als rouwverwerking? Geen simpele opgave.

Enkele jaren eerder keken we met veel plezier naar de film: ‘A Chorus Line’ Een kijkje achter de schermen van een dansgezelschap tijdens de audities. Toen was het één plus één en werd het basidee van een nieuwe voorstelling geboren.

Het verhaal in het kort: Een theaterregisseur (Eric) wil een requiem en een herdenkingsbijeenkomst organiseren voor zijn overleden grootmoeder. De dame was een wereldberoemde operazangeres die furore maakte met ‘Letzte Lieder’ van Richard Strauss. Hij zoekt acteurs voor dit requiem dat hij wil uitvoeren op en nabij het graf van zijn oma. Een acteur (Rob) komt naar de auditie. Hij moet de meest idiote en moeilijke opdrachten uitvoeren zoals: ‘Doe drie dingen tegelijkertijd heel goed.’ ‘Doe vier dingen tegelijkertijd – en nu op één been.’ Je begrijpt het al. Lachen – maar de acteur heeft last van deze idioterie. Hij probeert het wel maar eigenlijk heeft hij heel iets anders in zijn hoofd. Iets dat volgens hem wel voldoet aan een requiem. Bijvoorbeeld zijn lievelingsboek: De Gebroeders Leeuwenhart. Hij leest de eerste bladzijde voor. De regisseur gaat – onverwacht over stag – en gaat meteen aan de slag met dit materiaal en deze acteur.

Het stuk speelde in een fraai decor met het publiek aan twee kanten. Op het einde is er alleen nog maar muziek, een brandende kandelaar en een echte tortelduif. La Paloma, de troetel- en artiestennaam van Oma. Tijdens de voorstelling verschuift de sfeer bij het publiek van hilarisch naar doodstil.

Het was een bijzondere repetitieperiode. Ik reisde wekelijks op en neer van Brabant naar Friesland. Het was fijn om Rob en Eric weer vaak te zien en toch was het ook anders dan de vorige producties. Wat is de toekomst van De Broertjes? Komen zij in aanmerking voor gemeentelijke of provinciale subsidies? Is de verschuiving van kolder en meespeeltheater naar een theatrale, thematische voorstelling de moeite waard? Heeft dit toekomst?

Het was mijn laatste samenwerking met Rob en Eric in deze constructie. Ik maakte nog meer voorstellingen met Eric en met Rob, maar niet meer met allebei tegelijkertijd. Ik heb met Eric (de Groot) en Rob (Heiligers) – tot op de dag van vandaag contact. En nog steeds delen we lief en leed … ondanks dat we heel andere wegen zijn ingeslagen.

In de serie: REPERTWAAR

ps. Ik heb later (1993) een hele mooie jeugdtheatervoorstelling gezien van De Gebroeders Leeuwenhart door Het Huis aan de Amstel – vormgeving: Rieks Swarte.

25 jaar

Tags

1958, 1993, Bart, België, Boechout, Familie, Jeugd, Klussen, Legerdienst, Overlijden, Poppenkast, Terschelling, Vissen, Vrienden, Wielrennen

9 oktober 1993. We slapen op een matras in mijn werkkamer. We hebben tijdelijk onze eigen slaapkamer ter beschikking gesteld aan een klasgenote van Catelijne. Zij heeft het even te moeilijk thuis. In samenspraak met Ome Leo – mentor en vertrouwenspersoon van het Gymnasium waar de dames naar school gaan – hebben we voor deze oplossing gekozen.

Waarom schrijf ik dit stukje hierboven? Omdat ik het me zo goed herinner want op diezelfde ochtend belt mijn vader. We zijn al wel wakker maar liggen nog in bed … matras dus. Het is nog vroeg en mijn vader is geen ‘beller’. Het trieste nieuws. Mijn broer is overleden. Niet helemaal onverwacht. 34 jaar is hij geworden. Hij was behoorlijk ziek. Kolere kl#te K. (Hotchkin of Non-Hotchkin) (*) En toch komt zo’n nieuws aan als een donderslag bij heldere hemel … nou ja … bewolkte hemel.  Zijn hart kon het niet meer bolwerken. Je zult begrijpen dat de dagen erna heel anders werden ingevuld dan we dachten. We helpen mijn schoonzusje zoveel we kunnen.

Ik schreef vorige week twee keer over vissen op Terschelling. En daar memoreerde ik al dat ik niet de visser van de familie was maar wel mijn broer. Ik was toen nog niet bezig dat het alweer vijfentwintig jaar geleden is dat hij is overleden. Misschien wel in het onderbewuste.

Koen heeft een broertje (23-11-1958)

Onze eerste foto samen. Een maand eerder blies ik twee kaarsjes uit. In de tien dagen dat mijn moeder met onze Bart in ’t ‘moederhuis‘ lag, verhuisden wij van de Frans Segersstraat naar de Welvaartstraat. Daar staat het huis van onze jeugd. Huize Tijl. Ik ben – op een korte tussentijd na – daar blijven wonen tot de zomer van 1979.

Onze Bart. Twee jaar jonger. Dat is tijdens je kinderjaren heel veel. Nou ja … op school dan toch. Thuis is dat anders. Wij deden heel veel samen. Ik moet wel bekennen dat ik bijna altijd de ‘baas’ was. We speelden Batman. Ik uiteraard de held en Bart was Robin. We bouwden kampen (hutten). Ik was de projectleider, mijn broer de uitvoerder. We richtten geheime genootschappen op. BaLuDiKo. Ik was de president, mijn broer de secretaris. De buurjongens waren ‘leden’. Ik vond bij de verhuizing onlangs ons logboek. In het reglement stond onder andere … “Koen is de baas. Als hij er niet is, is Bart de baas.” En nog veel meer uiteraard. Het document is door ons vieren ondertekend met een duimafdruk van bloed. Ik herinner me de ceremonie met naald en kaarsen op onze zolder.

Uiteraard bleef de rolverdeling niet zo. Toch was er altijd een verschil. Ik was eerder wat serieuzer en onze Bart de (onbezonnen) doener. Als vijfjarige knipte hij zijn eigen haar … coupe: diepe happen in het acajou-kleurige haar. Hij was handiger. Tekende graag en goed. We hebben ontzettend veel toneelstukjes en poppenkast-verhalen verzonnen. We typten de scenario’s op de oude typemachine van mijn moeder. Mijn broer maakte de decors. We richtten onze kelder in als Poppentheater KOBA. We vroegen 1 frank entree. We zijn er nooit rijk van geworden maar hadden een onbezorgde jeugd. We speelden met de coureurekes, deden de wielrenners na in onze buurt. We bouwden berglandschappen en speelden uren op de zolder met onze Märklin-treinen. We verzonnen gezelschapspelletjes. Lange zomervakanties – kampeervakanties – eerst in Koksijde, een jaar in Spanje, twee jaar op Texel en vanaf 1967 op Terschelling.

Later gingen we studeren. Ik in Antwerpen en Bart in Hoboken. We deden allebei een lerarenopleiding. Ik Nederlands/Geschiedenis en Bart werd technisch leraar Elektriciteit. Hij besteedde uren aan lesvoorbereidingen met prachtige maquettes. Later stapte hij over naar het bedrijfsleven. In huis moest hij zaken herstellen. Een loshangend deurtje van een kast, een rolluik. Kapotte lampen. Ik deed alsof ik twee linkerhanden had. Ik ‘profiteerde’ van zijn vakmanschap.

We waren allebei zeer actief in ‘De Kring – jeugdvereniging in Boechout. Hij was de gangmaker van jeugdatelier ‘Kakeldoe’ in Vremde. Speelde ‘Koning Tituto’ en werd ‘gehypnotiseerd’  in een van de eerste shows in het chiromeisjes-lokaal. Hij speelde de man in de ‘Ghenouchelicke clute van nu noch’. Ik regisseerde met Suus – de moeder van Bart Peeters – als theatercoach.

Ik werd afgekeurd voor legerdienst – dat ik ondertussen in Friesland woonde heeft zeker meegeholpen. Mijn broer vervulde zijn diensttijd in Duitsland en werd daar de animator / gangmaker van zijn legereenheid. Ik bezocht hem daar één keer samen met zijn verloofde. Later zijn vrouw. Ik was onder de indruk van zijn organisatie-talent. Zijn kameraden droegen hem op handen. Jarenlang heeft hij zich ingespannen voor de plaatselijke volleybalvereniging. Het clubblad, wedstrijdformulieren … ik hoorde het af en toe want ik was ondertussen ‘ver van huis’. Ik woonde in Friesland en had mijn eigen leven en gezin. Hij kocht het huis van onze grootouders en begon aan een heel grote verbouwing.

Hij was – zeker als kind – meer bij de hand dan ik. Ik herinner me Sinterklaas. In Vlaanderen wordt Sinterklaas gevierd met cadeautjes zolang er nog een kind in huis is dat gelooft. Onze Oma verraadde mij dat de facteur Sinterklaas is. Ik was een goedgelovige en erg ontgoocheld. Zowat hetzelfde jaar vertrouwde onze Bart mij toe dat hij wist dat Sinterklaas niet echt was. Maar hij zei dat hij er nog twee jaar in zou blijven geloven anders waren er geen cadeautjes meer – zeker omdat hij eind november jarig was. En hij heeft dat volgehouden.

Nog zo’n voorbeeld. Hij zei altijd ‘kelat’ in plaats van ‘chocolat’. Mijn vader – leraar Nederlands – was dat zo beu dat hij boos werd en mijn broer dwong om ‘chocolat’ te zeggen. Waarop Bart (4 of 5 jaar oud) met zijn mond vol zei: “Ik weet dat ik chocolat moet zeggen maar ik zeg … kelat.” Einde discussie.

Dit stukje is een beetje van de hak op de tak. Herinneringen komen boven. De fotoboeken staan thuis in de kast in Nederland. Hier in Mozambique moet ik het doen met flarden jeugdherinneringen. Onze jongere zus heeft heel andere herinneringen aan onze Bart en dat komt natuurlijk door het grote verschil in leeftijd. Respectievelijk twaalf en veertien jaar.

‘Typisch  Bart’ herken ik vooral in mijn eigen zoon. Jules lijkt fysiek op hem en ook veel van zijn interesses zijn hetzelfde. En hun grenzeloze inzet voor iets waar ze zich toe engageren. Volleybal / Brandweer.

Wat had ik hem graag Mozambique laten zien. En ons huis en tuin. En … zo gaat het in het leven. Niet eerlijk maar Ine zou zeggen … ‘karma’ … en daar laat ik het maar bij. Karma.

(*) Ik heb best een goed geheugen maar de medische en ziekenhuis details van zowel Bart als van Ine heb ik min of meer uitgewist. Controle Alt Delete.

Masterclass van John Lanting

Tags

Cursus, Demonstratie, Ine, John Lanting, Klucht, Masterclass, Mounties, Overlijden, Peter Sharoff, Regie, Theater, Theater van de Lach, Utrecht

Op internet lees ik dat ‘De Koning van de klucht’ is overleden. John Lanting werd 88 jaar. Ik heb heel verschillende herinneringen aan deze acteur / regisseur. Ik heb ooit een regie-workshop / masterclass bij hem gevolgd. Een heel interessante driedaagse. Ik hing aan zijn lippen, net als de andere elf deelnemers. Heel boeiend om hem te horen vertellen over zijn grote passie – theater, meer specifiek: de klucht. En over zijn grote voorbeeld: Peter Sharoff. Een van oorsprong Russische regisseur die furore heeft gemaakt met zijn regies van Tsjechov. (Drie zusters. De Kersentuin. Platanof.) Ik kom zo nog even terug op die masterclass van John Lanting.

John Lanting (1930 – 2018) Foto © Kijkkastsignet

Ik hou helemaal niet van kluchten. Ik ga er bijna nooit heen. Ik heb ze zelf nooit geregisseerd. Wel Tsjechov en Shakespeare. Ik zag ze wel af en toe als beoordelaar / jurylid. De Tros heeft veel kluchten geadapteerd, zoals dat met een chique woord heet. Ik keek af en toe. De Mounties. Theater van de Lach. Jon van Eerd. Nee, niet mij genre.

John Lanting werd ook verguisd. Ik herinner me dat Ine door haar goede vriendin Atie werd gevraagd om mee te komen demonstreren in Utrecht tegen John Lanting en zijn Theater van de Lach. Ergens in de 80’er jaren. Ik was er niet bij maar het ging vast over het vermeende seksisme en lol-broekerij over homo’s en lesbo’s in zijn stukken. Het werd een pittige confrontatie met de politie (of ME). Ze kwam ’s nachts thuis met heel veel verfspatten op regenjas en jeansbroek. Of iets met een waterkanon …

Terug naar de masteclass. John Lanting was een heel serieuze man en hij benaderde een klucht al even serieus. Ik herinner me een aantal van zijn uitgangspunten. Regels – zou je kunnen zeggen. Hij had een heel eigen methode ontwikkeld. Eerst was er heel veel aandacht voor de tekst. “Waarom zegt dit personage deze tekst?” Tekstanalyse alsof het een drama – een tragedie is. “Klucht is drama” herhaalde hij voortdurend. De personages vinden zichzelf absoluut niet grappig. Zij zijn bloedserieus. Het effect op het publiek is uiteraard heel anders. Het moeten volkomen geloofwaardige personages (mensen) zijn die in totaal ongeloofwaardige situaties terecht komen. En dat maakt het grappig. Hij was daar zeer uitgesproken in. Hij repeteert eerst tekst en dan nog eens tekst. Vaak rondom de tafel. En pas als alles duidelijk is, gaat hij de vloer op. En dan gaat het natuurlijk vooral over ritme, timing, enscenering en techniek.

Wij hadden als cursisten twee weken voor aanvang een scene per post ontvangen. Twee A’4tjes. Ik denk uit “Een trouwring mag niet knellen” maar dat weet ik niet meer zeker. En er zat de opdracht bij om deze tekst thuis 10 x luidop voor te lezen als voorbereiding. En een van de twee rollen min of meer van buiten te kennen. Ik leerde de tekst maar las dat hooguit een keer of drie luidop. Hij haalde ons – degenen die dat dus geen 10x hadden gedaan, zoals hij had gevraagd – er feilloos uit. In vier groepjes van drie werkten we aan die scene. Ik zat op de regisseurs-stoel met twee enthousiaste spelers. En John coachte zowel mij als de acteurs. Heel fijn om van een vakman met zoveel ervaring feedback te krijgen. Ik ging heel anders naar zijn werk kijken. Dacht ik …

Op de tweede avond keken we met z’n allen naar de video-registratie van hetzelfde stuk. Ik vond het opnieuw … helemaal niks. Erg ontgoocheld ging ik naar bed. Nee, klucht is niet mijn ding. Ik probeer het woord ‘onderbroekenlol’ te vermijden … maar toch. Zijn werkwijze vond ik top. Het materiaal spreekt me niet aan.

In de loop van de jaren volgde ik ook cursussen en masterclasses bij andere regisseurs. Aram Adriaanse, Dora van der Groen, Dirk Tanghe, Aus Greidanus Sr, Laurens Spoor en anderen. En van allemaal stak ik het nodige op. Heel fijne herinneringen – ook aan John Lanting.

Nieuwe oogst (3)

Tags

Airco, Dood, Familie, Ferry, Grapje, Isabel, Mozambique, Overlijden

Een nieuwe maandag. Tijd voor mijn blog. En tijd dat ik de computer weer wat ordelijker organiseer. Vandaag weer vijf foto’s die ik van het internet – meestal Facebook – heb ‘geplukt’. Met een lach en een traan. U bent gewaarschuwd.

Het is warm. We hebben wat gespaard. Dus … laten we airco aanschaffen …

De politie waakt over U. De politie komt naar U toe. Zelfs als je op een van de ilha’s woont …

Een houten beeld. Ik vind het mooi. En ik plaats dit ook een klein beetje ter nagedachtenis van Izaurinha. Een nichtje van Isabel dat vorige week is overleden. In de bloei van haar leven. Volgende week zou ze dertig worden. Heel onverwacht. Ze was 7,5 maand zwanger en toen ging er ineens een hele boel mis. Tragisch en verdrietig. (*)

In dit wijkje mag je geen overval plegen. U bent gewaarschuwd.

(*) Ik weet dat zo’n bericht over het overlijden van een nichtje tussen de grapjes waarschijnlijk als schokkend kan overkomen. Excuses daarvoor. En toch past het ook in een soort begrafenis ritueel. Ik leg het uit. Tijdens de begrafenis of crematie is er een vanzelfsprekende, eerbiedige aandacht. We staan stil bij het leven en het overlijden. We condoleren de naaste familie en vrienden. We sluiten aan als we zijn uitgenodigd voor ‘de koffie‘. Ook daar beginnen we ingetogen. Als later de meeste mensen zijn vertrokken wordt het gezelliger. Is dat een fout woord? Nee, ik denk het niet. Vaak ontmoet je dan weer familie die je al lang niet hebt gezien of gesproken. Oude verhalen worden opgerakeld. Plannen om elkaar wat vaker te zien worden gesmeed.

En dat is hier in Mozambique niet anders. Een grote verslagenheid op het kerkhof. Ik schat wel vijfhonderd aanwezigen. Daarna bijna driehonderd mensen die afzakken naar het erf van de familie. Eerst een paar gebeden en dan wordt er gegeten. En een paar uur later wordt er ook gedronken. Het simpele principe van … het leven gaat verder.

In de serie NIEUWE OOGST

Vijftig jaar geleden

Tags

Boechout, Camping Tante Doortje, Familie, Overlijden, Terschelling

Wie weet nog wat hij precies vijftig jaar geleden deed? Op 6 augustus 1967. Waarschijnlijk zal (bijna) iedereen die deze vraag leest, ontkennend moeten antwoorden. Ik weet nog veel van die dag. Natuurlijk omdat dit een gedenkwaardige dag is in mijn leven. Ik vertel wat meer onder de foto.

Mijn familie – voorjaar 1962

Op de bovenste rij: Frans Schyvens, mijn vader. Lutgart De Smedt, mijn moeder. Emilia Claes, mijn bomma. Jules Schyvens, mijn bompa. En voorop Koen Schyvens, ikzelf hehe en Bart Schyvens, mijn broer.

Verdrietig maar waar is het feit dat ik de enige ben die nog in leven is. Jeetje. Zucht. Ik wil het vandaag hebben over mijn Bomma en die dag, precies vijftig jaar geleden.

Wij waren op zomervakantie op Terschelling. We zouden bijna twee maanden wegblijven. Mijn ouders zaten in het onderwijs – dus vakantie van 1 juli tot 1 september. Wij kampeerden op Camping Tante Doortje in Hoorn (Terschelling). Het was onze tweede vakantie op Terschelling. Ik herinner me onze bruine bungalowtent. Links en rechts een slaapcabine en achteraan een uitbouwtje dat als keuken dienst deed. Het was een zeer eenvoudige camping. Twee houten hokjes die dienst deden als toilet en volgens mij was er toen nog geen douche. Dat deden we onder een pomp met een kan water. We stonden tussen de families Obbens (uit Groningen), Wetsema (uit Groningen), Rodermond (uit Groningen), Dijkstra (uit Franeker) en Elzer (uit Sneek). Op het grote veld stonden de familie Postmus (uit Sneek) en twee families uit Amersfoort. Vaste gasten van de camping en onze zomer-vrienden voor heel veel jaren. Tante Doortje runde de camping. Een weduwe (de eigenaresse) die voor dag en dauw op de fiets naar de camping kwam om vuilnis op te halen en schoon te maken. Ze fietste wijdbeens en droeg altijd rubberlaarzen. Een aardige vrouw waar wij ontzag voor hadden. Onze dagen waren gevuld met spelen, speurtochten, wandelen, vliegeren, mossels plukken, fietsen, kaarten, garnalen vissen, naar het strand, zeekraal plukken, tochtjes met Piet Hek en zijn huifkar naar het Amelandergat. Een geweldige tijd. Tot de morgen van 6 augustus 1967. Tante Doortje kwam aanfietsen tot op het kleine veldje. Op een uur dat zeer ongebruikelijk voor haar was. Ik denk een uur of half tien ’s morgens’. “Schyvens moet meekomen” was haar simpele boodschap. “Er heeft iemand gebeld voor Schyvens en die persoon belt zometeen nog een keer.” Mijn vader ging met haar mee naar het huis van de weduwe Doeksen. Daar hoorde hij een bericht van zijn oudste broer. Hun moeder – mijn bomma – lag plots op sterven. Ze was al lang ziek en bedlegerig. Maar nu was het ernst. Mijn vader kwam terug, vertelde ons het trieste nieuws en we gingen meteen tot actie over. Alles opruimen en zo snel mogelijk inpakken. We kregen veel hulp van mede-kampeerders. De auto werd geladen. De hele camping zwaaide ons uit. Even later stonden we bij de boot op West. Natuurlijk zonder reservering. In die tijd konden amper twaalf tot vijftien auto’s mee met de boot.

Ik herinner me nog heel goed dat mijn vader de mannen van Doeksen (de rederij) om voorrang vroeg. Natuurlijk vertelde hij dat zijn moeder op sterven lag. Een plaats konden ze niet toezeggen. Het werd een uur angstig afwachten en duimen. En het allerlaatste moment mochten we aan boord. Overtocht geregeld. Oef. Daarna volgde de lange terugreis vanuit Harlingen naar Boechout. Er waren toen veel minder snelwegen dan vandaag. We kwamen in de avondschemering aan in de Frans Segherstraat. De auto stopte voor de deur van mijn grootouders. Nonkel Gust kwam naar buiten. Er werden een paar woorden gewisseld en wij (mijn broertje en ik) moesten in de auto blijven zitten. Het wachten duurde uren in mijn verbeelding. Mijn moeder stapte weer in en vertelde ons dat de Bomma was overleden. Een kwartiertje voordat we in Boechout aankwamen. We moesten heel stil zijn en een gebedje opzeggen. We mochten niet naar binnen. Dat mocht wel de volgende dag of twee dagen later. Ik vertel daar een andere keer nog over.

Een dag die gemarkeerd is in mijn kinderbrein en geheugen. Mijn opa (de vader van mijn moeder) stierf in 1964 toen ik bijna acht was. Ook dat herinner ik me maar niet zo helder als het overlijden van de Bomma en onze terugreis uit Terschelling. Vandaag precies 50 jaar geleden.

In de serie: KOEKJESTROMMEL