Geppetto wast Pinokkio – MDLM (#20)

Tags

Beeldende kunst, Beeldhouwer, Carlo Collodi, Corso, Disney, Geppetto, Kunstmuseum Den Haag, MDLM, Museum Voorlinden, Paula Rego, Piëta, Pinokkio, Podcast, Ron Mueck, Schilderij, Sprookje

Ik ga dit stukje opsplitsen in twee delen.

Deel 1. Kunstmuseum Den Haag heeft een grote tentoonstelling met werk van Paula Rego. Een Portugees, Britse schilder. Of moet je ‘schilderes’ zeggen? Jammer genoeg is het museum nu gesloten maar ‘ze’ blijft nog even hangen tot 22 maart 2022. Iets om naar uit te kijken. Ondertussen lees ik wel hier en daar wat over haar werk. In eerste instantie lijkt het tamelijk realistisch. Kijk maar naar het schilderij hieronder. Het museum heeft ook een boeiende podcast gemaakt over Paula Rego waar ik met interesse naar luister. Wel op een iets andere manier dan mijn gebruikelijke. Meestal luister ik podcasts in de auto. Heerlijk. Maar verhalen die gaan over beeldende kunst wil ik horen mét ‘het plaatje’ d’rbij. Dat doe ik thuis, niet in de auto. Onderaan plaats ik een link naar nog twee andere podcasts over kunst.

Mijn geliefde collega-blogger (en top-reageerder) Rietepietz heiligt één principe: “Kunst. Ik moet gewoon kunnen begrijpen wat ik zie, uitleg moet overbodig zijn.” Het zijn niet letterlijk haar woorden maar hier komt het wel op neer. Ik begrijp deze wens. Als verteller bij het bloemencorso in Zundert weet ik dat het publiek ook graag iets meer hoort over de achtergrond van het ‘beeld’ dat aan hen voorbijtrekt. Dat is ook wat ik in Mijn Digitaal Lockdown Museum probeer te doen.

Dus wat ziet Rietepietz en wij hieronder? Een serieus kijkende man met een blauwe broek, geblokt hemd, opgestroopte mouwen, stevige werkschoenen, donkere sokken, een witte schort en een rood doek met witte vlekjes in zijn rechterhand. En we zien een roodharig, naakt jongetje. Het jongetje ligt stijf op de rechterknie en de linkerhand van de man. Voor hem staat een zwarte emmer met ijzeren handvat. Verder is er in de ruimte niets te zien. Een donkere muur, een lichte vloer en misschien zoiets als een drempel of dorpel waar de man op zit. Mogelijk zit hij op een onzichtbaar krukje.

Er doet zich meteen een probleem voor. De titel van dit stukje is ook de titel van het schilderij. ‘Geppetto wast Pinokkio.’ Dat is natuurlijk niet een echt probleem maar onmiddellijk kijk je dus met deze extra informatie naar dit schilderij. Ik ga ervan uit dat Riet en wij weten wie Geppetto en Pinokkio zijn.

Zien we nu een jongen of zien we een houten pop? Dat is natuurlijk de kracht van dit schilderij. We weten het niet. Dit schilderij vertelt dus heel nauwkeurig het begin van het sprookje van Carlo Collodi. Houtbewerker boent zijn … tja, wat is hij? Een houten pop of nu al een echte jongen?

Waarschijnlijk moet je nu je ‘Disney-beelden’ uitschakelen. Deze Geppetto lijkt in bijna niets op de oude, goedlachse man met een brilletje voor op zijn neus, witte snor en haardos. Ook deze Pinokkio lijkt nauwelijks op het vrolijk kereltje met jagershoedje, rode korte broek, gele bloes, blauwe strik en witte handschoenen.

Tot zover het eerste deel. Kijk naar het schilderij, misschien vind je het mooi, mysterieus, naar, saai … of wat dan ook. In deel 2 vertel ik wat meer. Wat je dus niet ziet zo op het eerste zicht. De verfoeide uitleg, weet je wel. Sla het gerust over. Tot morgen.

Geppetto wast Pinokkio – 1996 – Paula Rego – Pastel op papier

Deel 2. Omdat ik al wat andere schilderijen van Paula Rego zag, herken ik een thema. Bewerkte sprookjesfiguren. Nooit vrolijk, eerder donker, duister en ongemakkelijk. Een fee met een bloot jongetje (ook Pinokkio). Jongetjes, mannen en (oudere) vrouwen in zwarte ballet-tutu’s. Een ezelskop. Sneeuwwitje en haar stiefmoeder. Er valt weinig te lachen. Terug naar deze ‘Pinokkio’. Er is weinig vrolijks te zien. De verstijfde houding van het blote jongetje op de schoot van een man die hem duidelijk in de greep heeft. Zijn armen zijn naar achteren getrokken. Hij houdt zich stijf als een plank. Een mooie vergelijking omdat we weten dat het Pinokkio is. Is dit een nachtmerrie of een verwijzing naar pedo-gedrag van de man? Ik weet het niet. Deze kerel straalt nauwelijks liefde uit. Geppetto de poppenmaker uit het sprookje werkt met beitels, mesjes, gutsen, vijlen en schuursponsjes. Deze man oogt meer als een slager, de messen kunnen we er gemakkelijk bij bedenken. Heeft de bloedrode lap een symbolische betekenis? Waarschijnlijk wel, althans in mijn verbeelding en dat is natuurlijk iets dat het schilderij – de schilder – veroorzaakt.

Weet je wat een Piëta is? Dat is het woord dat wordt gebruikt voor elke afbeelding van Maria met een dode Christus op haar schoot. Waarschijnlijk vind je het te ver gezocht om dit schilderij daarmee te vergelijken. Natuurlijk weet Paula Rego heel goed dat die associatie er is bij de (geoefende) toeschouwer. Dan moet je je dus afvragen of het jongetje dood is of niet. Natuurlijk is een houten pop dood, daar bestaat geen misverstand over. Maar Pinokkio wil heel graag levend zijn als een echte jongen. Het verhaal van dit schilderij scharrelt dus ergens tussen een duistere sprookjeswereld en het echte leven.

Wat je niet kunt zien op dit schilderij is een familie-weetje. De schoonzoon van Paula Rego heet Ron Mueck. Hij is een beroemde Australische beeldhouwer die opgroeide in een familie van poppenmakers. Of hij model is geweest voor deze Geppetto weet ik niet maar dat is zeker niet uit te sluiten. Mueck maakt hyper realistische beelden van baby’s, kinderen, jonge en oude mensen. Soms in ’t klein, soms in het heel groot. Ik zag een paar van zijn fascinerende beelden in Museum Voorlinden.

Ik kijk uit naar de dag dat ik in Den Haag het werk van Paula Rego met eigen ogen kan zien. Fascinerend werk met een mysterieuze, verontrustende ondertoon.

In de serie: BEELDENDE KUNST en MDLM

Bronnen: Wikipedia, BBC-Culture, Art History

Meer werk zien van Paula Rego – klik HIER

Meer werk zien van Ron Mueck – klik hier

Podcast over kunst Paula Rego , In het Rijksmuseum , Kunsthart

Amor en Psyche (8)

Tags

Ambrozijn, Amor, Amor en Psyche, Annie Louisa Swynnerton, Anthony van Dyck, Antonio Canova, Benjamin West, Bruiloft, Cherubino Alberti, Corona, Feest, François Boucher, Goden, Hades, Hedone, Hypnos, Jupiter, Liefde, Louis Jean Francois Lagrenée, Louvre, Mercurius, Mythe, Mytologie, Olympus, Polidoro da Carvangio, Pompeo Batoni, Proserpina, Raphael, Sprookje, Venus, Voluptas, William Adolphe Bouguereau

FEEST OP DE OLYMPUS

Precies op het moment dat Psyche in haar comateuze diepe slaap valt, vindt Amor dat hij lang genoeg op zijn ziekbed heeft gelegen. Van de brandwonde op zijn schouder is nauwelijks nog iets te zien. Hij moet zijn vleugels maar weer eens gaan gebruiken. ‘Je vleugels uitslaan’ … weet je wel. Hij glipt zwevend uit het slaapkamerraam en zoals dat gaat in sprookjes vliegt hij natuurlijk precies naar de goede plek. Naar de rand van het bos waar zijn vrouw ligt. Met in haar rechterhand het doosje van Proserpina dat een heel klein beetje openstaat.

Anthony van Dyck – Amor and Psyche (1638)

Amor herkent natuurlijk onmiddellijk zijn geliefde maar ook Hypnos – de diepe slaap – maar hij is voor de duvel niet bang. Gedurende een kortstondige microseconde vindt er een gevecht plaats tussen Amor en Hypnos. Natuurlijk komt Amor als overwinnaar uit de bus. De ‘Slaap’ wordt weer veilig opgeborgen in het doosje. Tijd voor ‘Dé Kus’ zou je denken want de aandachtige lezer weet natuurlijk nog dat dit verhaal begon met een foto van een kussende Amor (in het Louvre). Voor de zekerheid toch nog even de foto herhalen …

Antonio Canova – Psyche Revived by Cupid’s Kiss

Maar we zijn nog niet zover. Amor heeft eerst rugdekking nodig want hij weet niet hoe Venus, zijn moeder, zal reageren. Amor brengt een bliksembezoek aan de Olympus en legt zijn zaak voor aan Jupiter (Zeus bij de Grieken). Hij beschrijft de uitzonderlijke moed van zijn meisje. Vier moeilijke opdrachten heeft ze volbracht. Ze is zelfs teruggekeerd uit de Hades met een cadeautje voor Venus.

Prent van Cherubino Alberti – naar Polidoro da Caravagio – Jupiter omhelst Cupido – ca 1590.

De oppergod vindt het allang goed. “Ga je gang jongen, mijn support heb je” of woorden van gelijke strekking. De geluidsopname is jammerlijk genoeg in de loop der tijden verloren gegaan. Hij roept voor de zekerheid zijn hele godenfamilie bijeen voor overleg want een relatie tussen een jonge god en stervelinge is geen vanzelfsprekendheid.

Ondertussen vliegt Amor terug naar zijn lief. Hij streelt haar zacht met een van zijn pijlpunten en daarna kust hij haar, teder en vurig – als een echte, romantische sprookjesprins. Psyche ontwaakt.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Credits onderaan dit verhaal

Onmiddellijk na deze wereldberoemde zoen zendt Amor zijn ontwaakte liefje – met het doosje van Proserpina – naar zijn moeder. Ze is net op tijd want Venus staat op het punt om naar een familievergadering te gaan. Voor het eerst krijgt Psyche een goedkeurend knikje en wat gemompel van schoon-mama. Ook taak vier is volbracht. En dan ‘ploep-flits–weg‘ is de godin van liefde en schoonheid. Enigszins beduusd kijkt Psyche rond. Amor is gelukkig in de buurt en grijpt haar liefdevol bij haar heup en samen …

• 

• 

William Aldolphe Bouguereau – The abduction of Psyche (19e eeuw)

… vliegen ze naar de Olympus. De Raad der Goden heeft net een besluit genomen. Psyche is van harte welkom. Het wordt een huwelijk tussen gelijken. Jupiter geeft het meisje een beker met ambrozijn. Namens de hele familie verwoordt Mercurius (Hermes bij de Grieken) het besluit: “Drink dit Psyche en je zult onsterfelijk worden. Amor zal zich jammer genoeg niet altijd kunnen losrukken van de problemen die hij vast nog krijgt, maar jullie huwelijk zal voor altijd en eeuwig zijn.”  Bazuingeschal.

• 

• 

Raphael – The wedding banquet of Cupid and Psyche (fresco) – 1517

Met het drinken van de beker ambrozijn krijgt Psyche – net als de goden – het eeuwige leven. Er volgt een groots huwelijksfeest. Feest, feest, feest. Nectar en ambrozijn. Het eeuwige leven en de liefde moeten gevierd worden. Corona is niet welkom op dit feest. Afstand houden en mondkapjes zijn niet besteed aan mythologische goden.

François Boucher – Marriage of Cupid and Psyche

En tenslotte heeft ook Venus haar jaloersheid aan de kant geschoven en drukt Psyche aan haar moederhart. Haar zoon trouwt nu tenminste met een gelijke – een jonge godin. Met dank aan Amor, Jupiter en de hele familie.

Pompeo Batoni – The marriage of Cupid and Psyche

Psyche heeft nu voor altijd de eeuwige jeugd en om het huwelijksgeluk nog een niveautje hoger te tillen bevalt ze algauw van een dochtertje. Het meisje krijgt de – in mijn ogen bedenkelijke – naam Voluptas (Hedone bij de Grieken) wat zoveel betekent als plezier, genot en (wel)lust. Maar zij en haar ouders zijn wel hét bewijs van de immense macht van de LIEFDE – in hoofdletters.

In de serie: BEELDENDE KUNST en AMOR en PSYCHE

Verantwoording bij de diareeks

1. Benjamin West – Cupid and Psyche 1808

2. Louis Jean François Lagrenée – Amor and Psyche

3. Louis Jean François Lagrenée – Cupid and Psyche

4. Annie Louisa Swynnerton – Cupid and Psyche

5. Onbekend

6. Antonio Canova – Psyche Revived by Cupid’s Kiss (detail)

Er volgt later nog een logje (nawoord) met gebruikte bronnen.

Amor en Psyche (7)

Tags

A. Zick Bonos, Amor, Amor en Psyche, Cerberos, Charon, Edward Burne-Jones, Edward Durat, Eugene Ernest, F.P. Thuman, Hades, Hypnos, Joachim Patinir, John Roddam Spencer Stanhope, Michiel Coxie, Mythe, Mytologie, Onderwereld, Proserpina, Sprookje, Styx, Venus, Vertellen

John Roddam Spencer Stanhope – The labours of Psyche (1848)

NAAR DE ONDERWERELD

Verbijsterd blijft Psyche achter. Een onmogelijke opdracht. Hoe kan je in nu schoonheid in de onderwereld vinden? Een fake-opdracht? Een duivelse valstrik van Venus? Zal zij haar geliefde ooit weerzien? Ze twijfelt en als ze bedenkt dat ze ook nog eens voordat het avond is terug moet zijn, zinkt de moed haar in de schoenen. Sandaaltjes in haar geval. Al haar vorige inspanningen zijn dus voor niets geweest. Voor het gemak vergeet ze maar even dat een mier, het riet en een arend het eerdere werk voor haar deden. Ze besluit om er een eind aan te maken. Letterlijk dan. In de verte ziet ze een hoge toren en ter plekke besluit het meisje om naar boven te klimmen en om zich daarna naar beneden te gooien. Adieu wereld, adieu mooie Amor, adieu het leven. Enige dramatiek is Psyche niet vreemd, dat mag ondertussen wel duidelijk zijn.

Meester van de Dobbelsteen – naar een ontwerp van Michiel Coxie (gravure ca. 1530 – ca. 1560)

Boven op de toren hoort ze plots een stem. Alweer een stem. Ze luistert aandachtig want wie weet krijgt ze wel weer een goed advies. Is het de toren die spreekt? Eerst wordt haar de weg gewezen richting opstapplaats bij de Styx. Vervolgens krijgt ze de raad om twee broodjes en twee munten mee te nemen. Voor de heen- en de terugreis. Ze herinnert zich de verhalen uit haar jeugd. Charon de veerman van de Styx moet je uiteraard betalen met muntjes en Cerberos – de hellehond met drie koppen – kun je ook maar beter plezieren met wat lekkers. De toren gaat verder: “Driemaal zullen vreemde creaturen in de Hades je om hulp smeken. Een kreupele man met een ezel, een smekende dode man die haast verdrinkt en spinnende vrouwen op de oever. Negeer ze. Doe niet wat ze vragen.” Terwijl ze afdaalt richting dodenrivier hoort ze de toren nog roepen: “Oo ja … je mag in geen enkel geval – never, never, never – het doosje van Proserpina met de schoonheidszalf zelf openen.” Zich bewust van de adviezen van de toren en van de vele valstrikken die Venus waarschijnlijk heeft opgezet, arriveert ze vol goede moed bij de veerman.

• 

• 

• 

• 

• 

Credits onderaan dit verhaal

Charon vindt de overzet-munt in Psyches mond. Dat zijn nu eenmaal de voorschriften. Hij zet haar over zonder vragen te stellen.

Edward Durat – Psyche en Cerberos (1951)

De hellehond houdt zich rustig, afgeleid door het lekkere hapje. Het zwarte water stroomt naar het koninkrijk van Hades.

Eugene Ernest – Psyche aux enfers

Psyche weerstaat de smeekbeden van de kreupele, de bijna-verdrinkende zwemmer en de spinnende vrouwen. Ze wordt in audiëntie ontvangen bij Proserpina (Persephone bij de Grieken). Lieve woordjes worden uitgewisseld en natuurlijk met de hartelijke groeten van Venus. Ze krijgt het doosje, gesloten en gevuld met het kostbare schoonheids-goedje.

Psyche krijg het doosje met schoonheid-zalf

Psyche gaat dezelfde weg terug als waarlangs ze daarnet is gekomen. Charon brengt haar – Who pays the ferryman? – terug naar het land van de levenden.

Joachim Patinir – Crossing the River Styx (1521)

Ze is erg blij om het daglicht weer te zien. Eind goed, al goed zou je denken. Jammer genoeg niet. Psyche heeft zichzelf niet in de hand nu ze de onderwereld veilig heeft verlaten. Heeft ze last van een post traumatisch stress syndroom? Nee, wel last van nieuwgierigheid. Ze opent het potje – ondanks de waarschuwingen – om een heel klein beetje schoonheid aan zichzelf te geven.

John Williams Waterhouse – Psyche opent het doosje (1904)

In het doosje zit echter geen schoonheidszalf, maar Hypnos – de duistere, duivelse slaap. Ze heeft de inhoud nauwelijks gezien of ze valt midden op de weg – zonder enig gevoel of beweging – in een diepe slaap als een mythologisch Doornroosje. Of is het als Sneeuwwitje, wachtend op een prins die haar zal wakker kussen?

En wie denk je dat haar prins zal zijn? Kom dat zien, kom dat zien … in een volgende aflevering.

Wordt (gauw) vervolgd

In de serie: BEELDENDE KUNST en AMOR en PSYCHE

Credits dia-reeks

1. John Roddam Spencer Stanhope – Charon and Psyche (1883)

2. Edward Burne-Jones – Psyche giving the coin to Charon

3. F.P. Thuman- Charon and Psyche

4. Psyche en Charon (1891)

5. A. Zick Bonos – Psyche in de veerboot van Charon

Amor en Psyche (5)

Tags

Amor, Amor en Psyche, Ceres, Demeter, Edward Mathew Hale, Giovanni da Udine, Henriette Rae, Juno, Jupiter, Mythe, Sprookje, Venus, Vertellen

Waar zijn we gebleven? O ja … de arme Psyche werd gedumpt door Amor nadat ze zijn uitdrukkelijke wens – je mag me nooit zien – niet respecteerde. Het wicht ontwaakt als uit een boze droom. Ze wil haar geliefde man terug. En ze wil zich wreken op haar jaloerse zussen. Al bij al gaven ze haar een desastreus advies.

OP ZOEK NAAR …

Als bij toeval – zoals dat gaat in sprookjes – ontmoet ze haar zussen op de open vlakte waar ze daarnet wakker werd. Psyche vertelt hen het verhaal van de olielamp en de ontdekking dat ze getrouwd is met de liefdesgod. Waarop de meisjes, in de hoop zelf met Amor te kunnen trouwen, meteen teruggaan naar de berg om daar te wachten op Zephyr. De westenwind zal hen vast overvliegen. Nu zijn zij aan de beurt. Maar hij komt niet. Jammer voor de dames. Ze letten niet goed op, struikelen en vallen naar beneden op de rotsen en sterven. Of Psyche daarbij een handje heeft geholpen laat ik graag aan jullie verbeelding over.

Deel één van haar voornemens is volbracht. Nu het belangrijkste: ‘Waar is Amor?‘ Psyche dwaalt dag en een nacht rond. Zonder eten, drinken of rust. Ze blijft op zoek naar haar verloren lief. In de tempel van Ceres – godin van de landbouw en de vruchtbare aarde – (Demeter bij de Grieken) krijgt ze het bedenkelijke advies om Venus op te zoeken. “Ga in dienst bij haar. Heel misschien zal je dan je geliefde man terug krijgen.”

Wat Psyche nog niet weet is dat Venus ondertussen te weten is gekomen dat haar zoon haar opdracht niet heeft uitgevoerd. De onverlaat werd zelf verliefd op het beeldschone meisje in plaats van haar te koppelen aan een gruwel. Nog nooit is de godin zó woedend geweest. Witheet scheldt ze haar gewonde zoon de huid vol en zoekt hulp bij andere godinnen (Ceres en Juno) om die mensenmeid Psyche te vinden. Ze looft een beloning uit voor diegene die haar Psyche bezorgt. Zeven kussen én een tongzoen van de godin zelve.

Fresco van Giovanni da Udine – Venus, Ceres en Juno (1517)

Psyche zwerft verder en belandt bij een heiligdom van Juno. Ook Juno wijst haar verzoek om hulp van de hand – ook de gemalin van Jupiter is bang om Venus te irriteren. Ze geeft dus hetzelfde advies als Ceres: “Zoek Venus en doe je verhaal bij haar.” Zo gezegd, zo gedaan.

Ze gaat met opgeheven hoofd naar de tempel van Venus. Het is tenslotte haar schoonmoeder. Maar dat pakt heel anders uit dan verwacht. Venus ontvangt haar vol afkeer. Psyche wordt vernederd en buigt tenslotte deemoedig het hoofd voor de troon van de godin.

Edward Matthew Hale – Psyche at the Throne of Venus (1883)

Venus voelt weinig voor een verzoening met haar sterfe­lijke rivale. “Wat denk jij? Dat je hier je zieke man, herstellende van een brandwonde, zomaar kunt komen opzoeken?” Ze beschimpt het meisje, schopt en slaat haar en laat haar ver­volgens martelen door haar dienaressen.

Henriette Rae – Psyche voor de troon van Venus (1894)

Totaal gebroken en vernederd biedt Psyche uiteindelijk zichzelf aan als dienstmeid. Hier heeft Venus wel oren naar. Ze wilt haar schoondochter op de proef stellen. Onmiddellijk geeft Venus haar vier opdrachten. Schier onmogelijke opdrachten … maar dat is het verhaal voor een volgende aflevering.

Wordt (gauw) vervolgd

In de serie: BEELDENDE KUNST en AMOR en PSYCHE

Amor en Psyche (4)

Tags

Amor, Amor en Psyche, Antonio Bellucci, Beeldende kunst, Dolk, Giulio Katari, Goden, Jacopo Zucchi, Jacques Louis David, Jaloezie, Louis Jean Francois Lagrenée, Mythe, Olielamp, Peter Paul Rubens, Psyche, Sprookje, Venus, Vertellen, William Adolphe Bouguereau

Waar zijn we gebleven? O ja … in het sprookjespaleis waar Psyche verblijft met haar onbekende lover. Nou ja … wij weten wie hij is, zij niet. Of moet ik zeggen: ‘Nog niet?’ Begrijp je niet wat je nu leest? Ga dan een paar dagen terug in mijn blog. Dit is een mythologisch, soapachtig vervolgverhaal uit de tweede eeuw van onze jaartelling. Dit is aflevering vier.

EEN OLIELAMPJE

De zussen van Psyche weten het nu zeker. Haar man is een monster en hoe kan zij dan accepteren dat hij een kind bij haar heeft verwekt. “Kijk dan tenminste, al is het maar heel eventjes. Je moet tenslotte later aan je kind kunnen vertellen met wie je het bed deelde.” En de andere zus vervolgt. “Zet overdag een olielampje onder je bed en bewaar een dolk onder je kussen. Als je man in slaap is gevallen – en wij vrouwen weten wanneer mannen in slaap vallen – steek je de lamp aan en kijkt. Als hij inderdaad zo gruwelijk wanstaltig is als wij denken dat hij is, dan plant je jouw dolk onverschrokken in zijn verraderlijke hart.”

Jacques Louis David – Psyche (1795)

Je zal het maar te horen krijgen van je oudere zussen. Psyche twijfelt. Ze wikt en weegt maar het gif van de dames vertroebelt haar heldere denken. Ze overpeinst haar situatie en het advies. Monsters azen op zwangere vrouwen – dat zeggen de meisjes. Ik ben zwanger en dat weet hij. Is het dan waar dat hij mij en mijn ongeboren kind binnenkort zal willen verslinden? Ik wil alleen maar heel graag weten hoe hij eruitziet. Ik kan hem niet doden – mijn lief – al is hij een wangedrocht.

Na een gruwelijke tweestrijd – volgt ze het bevel van haar liefhebbende man op of luistert ze naar het advies van haar familie? Ze kiest het laatste. De lamp en het mes. De nacht valt en Amor bezoekt als altijd de echtelijke sponde. Er volgt een teder liefdesspel maar ook goden vallen in slaap na de daad. Dat hadden haar zussen juist voorspeld. Bevend ontsteekt Psyche de olielamp. In het goudachtig schijnsel …

• 

• 

• 

• 

Bronvermelding van deze vier foto’s – onderaan dit logje

… ziet ze geen monster maar een adembenemende mooie god. Amor in hoogst eigen persoon. Hij? Onthutst kijkt ze naar de situatie. Paniek ligt op de loer. Haar hand trilt en de dolk mist haar eigen hart ternauwernood.

(Geïnspireerd op) Antonio Bellucci – Amor and Psyche

Ze gelooft haar eigen ogen niet. Zo mooi, zo puur. Zij buigt zich stilletjes voorover en verwondt zich zachtjes aan één van de pijlpunten van Amor. Als door een bliksemflits getroffen wordt ze hoteldebotel smoorverliefd tot achter haar oren. Ze bedekt de liefdesgod met begerige en onstuimige kussen, haastig, omdat zij bang is dat hij wakker zal worden. Overrompeld door de schoonheid van zijn gezicht en zijn lijf … verliefder dan verliefd op een manier die ze nooit had kunnen bedenken. Een onblusbaar verlangen om hem te behagen, om één met hem te zijn. Maar je voelt het al aankomen … het is te vroeg voor een happy end … als dat er al überhaupt in zit?

In al haar opwinding over zoveel moois, bij alle verwarring in haar onstuimig hart en het vurige verlangen om zijn lichaam nogmaals aan te raken en te kussen – valt een gloeiend hete druppel uit de olielamp op de rechterschouder van haar slapende god. “Oo, roekeloze lamp, verachtelijke onbetrouwbare lamp, waarom doe je mij dit aan?” sist het onthutste meisje tegen de olielamp. Uiteraard zegt de lamp niets terug – dat gebeurt pas vele eeuwen later in Bagdad – vraag maar aan Aladin. “Jij bezorgt mijn geliefde zomaar een brandwond! Hoe kun je?”

De snerpende pijn van de hete olie doet de jongeling opveren. Hij schudt zijn pluimen en kijkt naar Psyche. Geschokt dat zijn vertrouwen is geschonden. Hoe vaak had hij haar niet gewaarschuwd, gesmeekt, bevolen om niet … en dan doet ze het toch. Hij rukt zich los uit haar liefdevolle omhelzingen. Op het moment dat hij oprijst om weg te vliegen, klampt Psyche zich onmiddellijk met beide armen vast aan zijn gewonde schouder.

William Adolphe Bouguereau – Amor and Psyche

Als beklagenswaardig aanhangsel op Amors vlucht omhoog bungelt Psyche half in de lucht tussen de wolken en half aan haar minaar. Hij vertelt haar hoe hij de opdracht kreeg van Venus – zijn moeder – om haar te koppelen aan de meest weerzinwekkende man op aarde. Amor biecht op dat hij dat niet kon toen hij haar schoonheid ontdekte. Bovendien verwondde hij zichzelf aan een pijlpunt uit zijn eigen koker. Maar nu … na zoveel heerlijke liefdesnachten heeft ze hem verraden. “Ach, naïeve Psyche. Ik negeerde de opdracht van mijn moeder, ik heb jou tot mijn vrouw gemaakt. Ik heb je steeds weer met de beste bedoelingen gewaarschuwd maar nu verlaat ik en straf ik je met mijn vertrek.“

Psyche glipt uit zijn armen en valt op de grond. Amor laat haar achter en vliegt naar de godenhemel om te herstellen van zijn brandwonde. Voor Psyche begint nu een moeilijke tijd …

Wordt (gauw) vervolgd

In de serie: BEELDENDE KUNST en AMOR en PSYCHE

Bronvermelding vier foto’s met Psyche, Amor en de olielamp

1. Peter Paul Rubens – Psyché et l’Amour endormi

2. Giulio Katari (?) – Amor and Psyche (beeldenpark in Sint-Petersburg)

3. Louis Jean Francois Lagrenée – Psyche Surprises the sleeping Cupid (1769)

4. Jacopo Zucchi – Psiche scopre Amore

Amor en Psyche (3)

Tags

Amor en Psyche, Augustin Bernard d'Agesci, François-Édouard Picot, Giuseppe Maria Crespi, Jean-Honoré Fragonard, Mythe, Sandro Botticelli, Sprookje, Zephyrus

Lees HIER deel 1 en HIER deel 2

CONTACT MET THUIS

En zo rijgen de dagen en nachten zich aaneen. Een herhalend scenario. Overdag is Psyche alleen en als de duisternis is ingevallen bezoekt haar man en minaar haar.

Augustin Bernard d’Agesci (1757-1828) – Psyche e Amor

Heel af en toe doet Psyche een poging tot toenadering overdag. Althans dat stelt ze zeer heel voorzichtig voor maar zijn antwoord blijft nee. “Waarom zou je me willen zien mijn liefste? Twijfel je aan mijn liefde? Als je me zou zien, zou je misschien bang voor me worden. Heb je nog een of andere niet vervulde wens?” Dat laatste had Amor beter niet kunnen vragen want onmiddellijk reageert Psyche: “Ja, mijn familie. Ik mis ze. Heel erg. Mijn ouders en mijn zussen.Wat zou ik ze graag even willen zien.” Haar pruillipje ontgaat Amor niet. Hij heeft beloofd om aan al haar wensen te voldoen in ruil voor de belofte hem nooit te aanschouwen. Hij glipt het bed uit en belooft haar morgennacht te antwoorden.

François-Édouard Picot, L’Amour et Psyché (1817)

Amor is de beroerdste niet dus stelt hij een compromis voor. Psyche mag haar zussen hier in haar liefdesnest ontvangen. Overdag. Maar haar echtgenoot waarschuwt haar ook voor haar zusjes want als ze zien waar hun jongste zusje verblijft kan jaloezie zomaar de kop opsteken. “Luister dus niet naar hun goede raad.” Amor zorgt voor het vervoer.

Sandro Botticelli – Zephyrus (detail uit: De geboorte van Venus)

Opnieuw wordt Zephyrus – de westenwind ingeschakeld. De zussen kijken hun ogen uit. Het weerzien met Psyche is hartelijk. De dames genieten van al het heerlijke dat het toverpaleis in overvloed heeft. Er worden cadeautjes uitgewisseld. Psyche geniet met volle teugen en verwent hen zoveel ze kan.

Jean-Honoré Fragonard – Psyche en haar twee zussen

Maar ja … je voelt het al aankomen. De zussen komen nu wekelijks op bezoek en zij willen het naadje van de kous weten. Vragen als “Wie is je man? Waarom zien wij hem nooit? Waarom kom jij niet bij ons op bezoek? Houdt hij je gevangen?”

Jean-Honoré Fragonard – Psyche showing her sisters gifts (1753)

In eerste instantie houdt Psyche haar mond en ze tracht zoveel mogelijk te genieten van het bezoek. Maar de dames branden van jaloezie. Hun huwelijken zijn ongelukkig, ze zijn met sukkels getrouwd. Het zien van het geluk van hun jongste zusje brengt alle slecht bij hen naar boven. Groen van jaloezie beginnen ze te stoken en houden niet meer op met vragen stellen. Psyche geeft ontwijkende antwoorden maar na een tijdje betrappen haar zusjes haar op tegenstrijdigheden. Om dit kruisverhoor te stoppen bekent Psyche dat ze haar man nog nooit heeft gezien maar dat hij …

Ze krijgt de kans niet om het verder uit te leggen. “Zie je wel, het is een draak, een monster” schreeuwt de oudste. “Daarom mag je hem niet zien, arm naïef zusje van me” “Het is een glibberige slang, een praatjesmaker, een zieke geest … het orakel had gelijk. Arm schaap” voegt het andere kreng eraan toe. “We verzinnen wel een plan. Vertrouw maar op ons.”

Giuseppe Maria Crespi – Amore e Psiche

Psyche is ondertussen zwanger van haar echtgenoot die ze nog steeds enkel in het donker ontmoet. De woorden van haar zusjes maken haar onrustig. Krijgt zij inderdaad een kind van een monster? Amor waarschuwt zijn jonge bruid voor het nade­rende gevaar. “Het kind dat jij draagt is voorbestemd om als god geboren te worden –  maar alleen dan wanneer mijn identiteit geheim blijft. Ik blijf het maar herhalen lieverd want als je ontdekt wie ik ben, zal je me voor altijd verliezen en bovendien zal ons kind dan als gewone sterveling geboren worden.”

Wordt (gauw) vervolgd

In de serie: BEELDENDE KUNST en AMOR & PSYCHE

Amor en Psyche (2)

Tags

Amor, Amor en Psyche, Beeldende kunst, Benjamin West, Cupido, Edward Burne-Jones, Grikenland, Liefde, Luca Giordano, Maurice Denis, Mythe, Mytologie, Psyche, Sprookje, Vertellen

Heb je het eerste deel nog niet gelezen klik dan HIER voor je verder leest.

DE ONBEKENDE BRUIDEGOM

De bruiloftstoet begeleidt Psyche naar de afgesproken plaats.

Edward Burne-Jones – Psyche’s wedding

Heel alleen wacht Psyche op wat komen gaat. Een grote angst overvalt haar. Is dit de invloed van Venus die haar lot heeft bepaald? Psyche overweegt om zich uit wanhoop van de rots te storten. Amor is echter de onzichtbare toeschouwer bij deze bijna tragische gebeurtenis. Hij wordt op slag verliefd op de prinses. Hoe kan hij haar koppelen aan een monsterlijk type? Geen sprake van ondanks de opdracht van Venus. Onze vriend wil haar voor hem zelf. Op Amors voorspraak draagt Zephyr – de zachte westenwind – haar naar een liefelijke vallei in een bosrijke omgeving waar het meisje in slaap valt. Tja, zo gaat dat in sprookjes al zijn ze meer dan tweeduizend jaar oud.

Maurice Denis – Zephyr Transporting Psyche to the Island of Delight (1908)

Als Psyche uren later ontwaakt gaat ze op verkenning. Een bos met prachtige bomen en bloemen. In de verte een meer, een wit paleis en een nog mooiere fontein. Zo mooi dat het onmogelijk door mensen kan gebouwd zijn. Ze hoort overal stemmen. Ze moedigen haar aan om het paleis binnen te gaan. Bij elke stap in het paleis wordt alles nog groter en mooier. Gouden pilaren ondersteunen het dak van ivoor en cederhout. De muren zijn prachtig beschilderd. Dan hoort ze plots een stem: “Onovertroffen vrouwe, alles wat u ziet is van u. De stemmen die u hoort zijn uw bedienden. Ze zullen alles doen wat u hen opdraagt. Ga nu naar uw kamer en fris u op voor het eten.” In haar kamer wordt ze door de eerder genoemde stemmen – de voor haar onzichtbare dienaren – gebaad, gezalfd en gevoed.

Luca Giordano – Psyche wordt bediend door onzichtbare geesten (1692)

Psyche ziet ze dus niet maar hoort ze wel. Ze helpen haar uiterst vriendelijk, maar zwijgen als het graf zodra Psyche vraagt naar de man met wie ze moet leven.

Psyche doet braaf wat haar gezegd wordt. Ze neemt een verfrissend bad en schuift vol nieuwe energie aan aan tafel. Het eten en de daarbij horende wijnen zijn meer dan verrukkelijk. Op de achtergrond hoort ze betoverende muziek. Het wordt avond en de avond gaat over in de nacht. Haar eerste nacht in dit vreemde toverpaleis. Psyche ziet geen hand voor ogen. Het is pikkedonker en daar verschijnt dan eindelijk haar echtgenoot voor de eerste keer. Wat Psyche niet weet maar wat ik al eerder verklapte.: het is Amor himself. Zij ziet hem niet maar hoort wel degelijk zijn zoetgevooisde stem en geniet van al zijn lieve attenties. Naast al zijn tedere liefkozingen heeft hij één duidelijke boodschap: “Je mag me niet zien. Nu niet, nooit niet.”

Dit is dus haar lot. Eenzaam overdag maar samen met haar tedere, liefhebbende echtgenoot tijdens de super heerlijke nachten vol liefdesspel. Zo gaan de dagen voorbij en ook de nachten. Elke nacht wordt Psyche door haar onzichtbare gemaal bezocht maar overdag is ze alleen in het paleis. Mocht je denken dat dit haar bevalt … natuurlijk niet. Stel je voor dat dit lot jou overkomt … je moet er niet aan denken. Psyche wordt steeds ongelukkiger van deze uitzichtloze situatie. Amor – dat weet Psyche niet want zij denkt nog steeds aan een monsterlijke weirdo – heeft haar opgedragen hem nooit naar zijn identiteit te vragen en nooit een poging te ondernemen om hem te zien.

Benjamin West – Cupido and Psyche (1802)

Maar iets wat niet mag is natuurlijk ook verleidelijk om de grenzen op te zoeken van wat wel en niet kan. Haar echtgenoot weet dat dit een kwelling is voor zijn bloedmooie vrouw. “Vraag het me niet, liefste Psyche. Ik moet je voor altijd verstoten als je weet wie ik ben. Ik heb iets gedaan dat het daglicht niet kan velen. Bewaar mijn geheim. Wanneer je voor mij voelt wat ik voor jou voel, stel je geen eisen aan onze liefde”. Daar moet het arme schaap het mee doen. Toch dient ze hem van repliek: “Steek dan mijn ogen uit, maak me blind en blijf overdag bij me.” Maar haar wonderschone ogen zijn Amor daarvoor veel te dierbaar.

Psyche probeert zich te schikken naar haar lot… maar ja … een jong meisje … je begrijpt het al … ze blijft zoeken naar de gaatjes, de grenzen van wat-kan-wel en wat-kan-niet. Met andere woorden: Wat zijn de mogelijkheden om te ontsnappen aan haar eenzaamheid overdag?

Wordt (gauw) vervolgd

In de serie: BEELDENDE KUNST en AMOR EN PSYCHE

Amor en Psyche (1)

Tags

Amor, Antonio Canova, Apollo, Beeldende kunst, Cupido, Eros, Goden, Griekenland, Ine, Louvre, Lucius Apuleius, Marmer, Metamorphosen, Museum, Mythe, Parijs, Psyche, Sprookje, Venus

Antonio CANOVA (1757 – 1822)
Psyche Revived by Cupid’s Kiss
Marmer – H. 1.55 m; L. 1.68 m; D. 1.01 m
Parijs, Musée du Louvre – Eigen foto (2015)

Mocht ik ooit een lijstje maken van de tien mooiste kunstwerken dan zou bovenstaand marmeren beeld zeker in die top 10 staan. Misschien wel op de eerste plaats. Ik heb het beeld twee keer met eigen ogen gezien. De laatste keer in de zomervakantie 2015. Ik bezocht toen Parijs en het Louvre-museum samen met Nore (mijn nichtje) en met Mangaze en Aldovanda (mijn Mozambikaanse zwager en schoonzus). We liepen elk onze eigen route in een eigen tempo. Ik was dus ‘in mijn eentje’. Ik wilde persé ‘Psyche wordt nieuw leven ingeblazen door Cupido’s kus’ nog een keer zien. Sinds het overlijden van Ine staat er een foto van dit beeldhouwwerk naast een foto van haar op de vuurtoren van Kaap Agulhas (Zuid Afrika).

Uiteraard is er een verhaal verbonden aan dit beeld – aan deze kus. Ik presenteer mezelf graag als een verhalenverteller dus … ‘Kom op met de geit. Vertel !’ Dat ga ik doen maar daar ga ik wel meerdere logjes voor gebruiken. En ik zoek er klassieke schilderijen en beelden bij.

Nog twee opmerkingen vooraf. Ten eerste over de naam AMOR. De Grieken en Romeinen gebruikten verschillende namen voor in (in feite) dezelfde god. Ero(o)s, Amor en Cupido verwijzen allemaal naar de god van de liefde. En om hem nog iets nauwkeuriger te omschrijven: hij is de god van het liefdes- en het schoonheidsverlangen. Ook is hij de drijvende kracht achter aantrekking en binding, blinde passie voor iets of iemand. En tenslotte ook het goddelijke symbool van de voortplanting in de natuur. Het verhaal van ‘Amor & Psyche’ is verteld in ‘Metamorphosen‘ (De Gouden Ezel) van de Latijnse dichter Lucius Apuleius.

Amor & Psyche

Er was eens … ja, zo begint ook deze vertelling. Het lijkt wel een sprookje. Er waren eens een koning en een koningin. Zij hebben drie beeldschone dochters. De mensen hebben veel te weinig woorden om de schoonheid van de meisjes te beschrijven. De oudste is bijzonder mooi, de tweede is mogelijk nog knapper maar vooral de jongste – Psyche – is oogverblindend, adembenemend mooi. De onderdanen van de koning bezoeken het paleis in grote getale om toch maar een glimp te kunnen opvangen van de liefelijke Psyche. De mensen fluisteren dat ze zelfs mooier is dan Venus – de godin van de schoonheid. (Aphrodite bij de Grieken). De twee oudste zussen trouwen algauw met koninklijke prinsen maar Psyche blijft alleen. Niemand durft de hand te vragen van deze bovenaards mooie prinses.

Luca Giordano – Psyche wordt vereerd door het volk

Mensen komen van heinde en ver om Psyche te zien. Als zij gaat wandelen in de buurt van het paleis worden de straten versierd met slingers en guirlandes. Ze loopt over paden vol bloemblaadjes. De mensen bieden haar cadeautjes aan. Tegelijkertijd verwaarlozen ze de tempels van Venus en vergeten zelfs haar offerfeesten. Er wordt namelijk gedacht dat de godin tijdelijk de gedaante van dit meisje heeft aangenomen.

Niets is echter minder waar. Je zult begrijpen dat Venus dit alles behalve leuk vindt. Ze zint op wraak. Wat denkt dat mensenkind wel. Ze roept haar geliefde zoon Amor bij zich. De deugniet verschijnt onmiddellijk zoals dat gaat in sprookjes en mythes.

Guido Reni – Venus en Cupido

Deze gevleugelde liefdesgod krijgt de opdracht om Psyche te treffen met één van zijn liefdespijlen en wel zo dat de prinses verliefd zal worden op de meest akelige, lelijkste, eerloze en straatarme man die op de aarde rondloopt.

De koning ziet ondertussen dat zijn dochter ongelukkig is en mogelijk zal eindigen als een oude vrijster. Ook het meisje zelf gaat gebukt onder haar schoonheid die haar wel geliefd en beroemd maakt maar nog veel meer eenzaam. En zoals dat toen gebruikelijk was, raadpleegt de koning het orakel van Apollo. Maar helaas, driemaal helaas, de god van het orakel heeft slecht nieuws. Psyche zal (moeten) trouwen met een akelige, monsterlijke man. Weliswaar een onsterfelijke man maar wel aartslelijk. Een gedrocht. Zelfs de goden doen het in hun figuurlijke broek van haar toekomstige echtgenoot. Psyche, het arme meisje, moet naar een rots bij de zee gebracht worden in afwachting van een vliegende slang die de bruid zal vergezellen naar haar bruidegom. Tot zover het orakel. De vader keert gebroken en gedesillusioneerd terug naar huis.

En zo gebeurde het. De bruiloftstoet richting rots lijkt eerder een rouwstoet. Psyche, bibberend in haar bruidsjurk, wordt alleen achtergelaten bij de zee – wachtend op haar afschuwelijke bruidegom. Eenzaam staart ze in de verte maar ook voorzichtig verlangend naar gezelschap en wie weet ook wel … liefde … al is het dan …

Wordt (gauw) vervolgd

In de serie: BEELDENDE KUNST en AMOR & PSYCHE