De rat van Amsterdam

Tags

Amsterdam, Boeken, De rat van Amsterdam, Lezen, Pieter Waterdrinker, Postcodeloterij, Riga, Rusland

De rat van Amsterdam – Pieter Waterdrinker

Nooit eerder las ik een boek van deze Nederlandse schrijver die grote delen van het jaar in Rusland woont. Er was best veel publiciteit toen zijn nieuwste roman verscheen. De foto voor op boek en de titel waren niet direct uitnodigend maar de goede recensies zijn dat wel. Ik koop het boek. Ik ben benieuwd.

“De 41-jarige Ruben Katz vertelt vanuit een Nederlandse gevangeniscel over zijn leven. Met vervalste Joodse identiteitspapieren wil het gezin Katz in 1990 de hoofdstad Riga van de Sovjetrepubliek Letland verruilen voor Tel Aviv, maar blijft hangen in Amsterdam. Terwijl moeder het verdriet om hun in Riga begraven dochter nauwelijks te boven komt en steeds verder wegkwijnt, proberen vader en zoon Katz ieder op hun eigen manier zo snel mogelijk te integreren. Vader Katz begint een instituut voor Duitse taal- en letterkunde, terwijl Ruben Katz na zijn rechtenstudie begint te werken voor de Nationale Armenloterij, een filantropisch rattenbolwerk. Zijn obsessie voor Phaedra, de dochter van de puissant rijke loterijbaas, voert Ruben Katz uiteindelijk naar het moderne Rusland, waar hij lid wordt van het Siberisch Front, een schimmige organisatie van Europeanen die Moskou verkiezen boven Brussel. In de van hem bekende energieke en beeldende stijl schetst Waterdrinker een onvergetelijk portret van het huidige Nederland en de neoliberale wereld op drift.”

Bovenstaande (blauwe) tekst is uiteraard de tekst die de uitgever gebruikt om deze dikke roman te promoten. Ik heb het boek met veel plezier gelezen. Het ik-personage (Ruben Katz) zit een korte straf uit in een gevangenis in Nederland. Op advies van een sociaal werker schrijft hij zijn levensverhaal op in zeven Hema-schriftjes en nog heel veel extra a4’tjes. Zo leren we Ruben en de familie Katz kennen. De fragmenten staan min-of-meer in chronologische volgorde in de schriftjes. Soms springt de schrijver (Ruben) even (te) ver vooruit in de tijd en vertelt hij alvast iets wat we eigenlijk pas kunnen (mogen) weten vierhonderd bladzijden later. Dat is natuurlijk een uitstekende vondst van de auteur (Pieter Waterdrinker). Omdat je dus al iets weet of vermoedt, wil je verder lezen. Je weet als lezer al gauw dat er iets is gebeurd met zijn zusje en later ook met zijn klasgenote. Maar wat en hoe kom je pas (veel) later te weten.

Ruben beschrijft zichzelf voortdurend als ‘rat’ omdat hij volop meedraait in een wereld van leugens, schijn en bedrog. Ik begrijp die vergelijking met een rat. Uiteraard snap ik dat maar Waterdrinker (of Ruben) herhaalt dat wel duizend keer in dit boek. Voor mij net iets te vaak – nee, veel te vaak. Het gaat me irriteren. Maar dat is dan ook het enige dat ik als negatief zou kunnen opmerken. Het is een zeer vlot (leesbaar) geschreven boek met kleurrijke figuren, herkenbare locaties en veel maatschappij-kritiek. En natuurlijk ligt de vergelijking tussen de verzonnen ‘Armenloterij’ en de bestaande ‘Postcodeloterij’ (en dergelijke) voor de hand. Tevens werpt hij een blik op populistische, nationalistische bewegingen. Zoals de Gele Hesjes, Forum v D en consorten – zonder deze clubs bij naam te noemen.

In de serie: BOEKEN

ps. Ik overweeg serieus of ik nog langer zal (wil) meespelen met de postcodeloterij. Of stop ik daarmee? ’t Is zomaar een gedachte die natuurlijk is ontstaan door het lezen van dit boek.

Terug naar school

Tags

Begrafenis, Bernard De Pooter, Davidsfonds, Familie, Felix Eyskens, Onderwijzer, Opa, Overlijden, Schilder, Sint-Amands, Sint-Bavo

1 september. De traditionele dag dat kinderen weer naar school gaan in België. De zomervakantie begint elk jaar op 1 juli en op 1 september beginnen de scholen weer. Dat was zo toen ik naar school ging en gaat vandaag nog steeds zo. In België doen ze niet aan vakantiespreiding. Familievakanties worden ofwel rond 21 juli (nationale feestdag) of rondom 15 augustus (Onze Lieve Vrouw Hemelvaart) georganiseerd – meestal afhankelijk wanneer ouders vakantie hebben. Mijn ouders werkten in het onderwijs. 1 september was dus ook de dag dat zij weer volle bak aan de slag gingen.

Ik ga nu nog een generatie verder terug. Ook mijn grootvader – de vader van mijn moeder – was onderwijzer. Gerard Karel De Smedt. Hij was schoolhoofd (hoofdonderwijzer) van de gemeentelijke jongensschool in Sint-Amands aan de Schelde. Hij noemde zichzelf het liefst onderwijzer-kunstenaar. Zijn oudste broer (Nonkel Mon) was heel wat jaren burgemeester van Sint-Amands en een andere broer (Nonkel Pater) was ruim dertig jaar missionaris (Scheutist) in Chinees Mongolië.

Mijn opa stichtte het Davidsfonds in zijn geboortedorp en samen met zijn broer startten ze het kunstgilde ‘Het Vierkant’ in Puurs. Een groep schilders die les kregen van mensen als Felix Eyskens (Vlaams impressionist) en Bernard De Pooter. Hij sprak met grote waardering over hen.

Scheldezicht – © Gerard Desmedt

Hooitijd – © Gerard De Smedt

Landschap in Klein-Brabant – © Gerard Desmedt

Drie schilderijtjes van mijn opa met de originele (gipsen) lijsten. Hij heeft nooit kunnen vermoeden dat zijn werk ooit aan een Mozambikaanse muur zou hangen.

Mijn moeder, mijn oma, mijn tante Lief en mijn opa (1939)

Ik heb niet heel veel eigen herinneringen aan hem want hij overleed op 1 september 1964 in Boechout. Vandaag dus zesenvijftig jaar geleden. Ik was bijna acht jaar. Ik herinner me opa het best in zijn garage-atelier. Zittend op een krukje, gehuld in een stofjas, bril op zijn neus, schilderspalet in zijn linkerhand en een penseel in de aanslag. Hij sprak zacht en was zachtmoedig. Als ik bij hen mocht mee-eten kreeg ik een glaasje tafelbier. En ik herinner me dat hij zijn boterhammen altijd in de koffie sopte voordat hij ze opat. Ik herinner me het zachte geslurp en de geur. Waarschijnlijk had hij zijn gebit niet in maar dat besefte ik niet als kind. Wij woonden in dezelfde straat – schuin tegenover hen.

Ook herinner ik me die dagen van begin september 1964. Mijn grootouders woonden toen nog niet heel lang in Boechout. Zij verhuisden enkele jaren eerder vanuit Sint-Amands naar dezelfde straat in Boechout waar hun oudste dochter (mijn moeder) had gebouwd. Voor het eerst kwam ik in aanraking met de dood. Tegelijkertijd werd ik er ver weg van gehouden. Ik herinner me heel goed dat het huis van opa en oma helemaal was bekleed met zwarte doeken. Een soort donkere grot. Spannend en griezelig tegelijkertijd. Ik heb opa niet opgebaard gezien daar vonden ze mij te jong voor. En tijdens de begrafenis moest ik bij oma blijven. Waarom weet ik niet. Ik had mijn eerste communie anderhalf jaar eerder al gedaan. Mocht een weduwe niet mee naar de mis en het kerkhof? Ik kan het hen niet meer vragen. Ik herinner me wel dat de (zwarte) begrafenisstoet vertrok in de Welvaartstraat richting parochiekerk Sint-Bavo.

Drie jaar later toen de Bomma – de moeder van mijn vader – overleed, was ik wel overal bij betrokken, inclusief het groeten van mijn opgebaarde grootmoeder tot het meelopen in de begrafenisstoet.

Je zult het wel begrijpen … 1 september had bij ons thuis altijd een klein zwart randje ondanks de opwinding van de eerste schooldag.

De zestiende niet-verjaardag

Tags

28 augustus, A58, At Seventeen, Bergen op Zoom, Between the Lines, Buren, Carré, Eva Crutzen, Familie, Friesland, Ine, Janis Ian, Kampvuur, Koor, Mas Donzelenche, Niet-verjaardag, Verjaardag, Zingen, Zomerpromenade

Ik ben geen datum-fetisjist maar sommige dagen hebben wel een sterretje ergens in dat geheugen van mij. En 28 augustus is zo’n dag. Als ik mijn logjes van de afgelopen tijd teruglees dan valt het mezelf ook op dat ik vaak een herinnering aan Ine deel. Dat is wat vaker schrijf over vroeger en wat minder over nu. Heeft dat te maken met de corona-tijd waarin we leven? Vast wel een beetje. Ik wil niet voortdurend schrijven over het aan huis gebonden zijn door de maatregelen (adviezen) van de overheid. Dus ga ik eerder iets schrijven over vroeger. Een herinnering delen.

De eerste tien jaar na het overlijden van de moeder van mijn kinderen organiseerde ik jaarlijks een ‘Niet-verjaardag-samen-zijn’ in onze tuin in Bergen op Zoom. Een mooi bijpraat-moment na de vakantie met buren, vrienden en familie. Erg fijn. Ik eindig al mijn condoleance-berichten steevast met de volgende tekst: “Blijf over hem / haar vertellen dan blijft hij / zij levend in onze verhalen.” Ik houd mezelf aan mijn eigen advies. Mogelijk tot irritatie van volgers die haar nooit hebben gekend en denken … nu is het wel genoeg Koen. Nu weten we het wel.

Vorige week zette ik de computer aan en klikte mijn Twitter-account open. En daar verscheen Ine in de gedaante van Eva Crutzen (*) met ‘At Seventeen’.

En nu moet ik natuurlijk uitleggen waarom dit liedje me zo emotioneel maakt. Iemand zei ooit dat Ine wel duizend liedjes uit haar hoofd kende. Remember de lange avonden en nachten bij een kampvuurtje op Donzelenche. Dat van die 1000 liedjes zit waarschijnlijk niet ver van de waarheid. Zingen, zingen en nog eens zingen. Niet onder de douche maar wel op alle ander mogelijke plaatsen. In een koor (A58 en het familiekoor), met vrienden, met Maatwerk, Theater op Maat, met collega’s. Er was geen feestje of Ine zong wel een liedje. Het origineel of met een nieuwe tekst. De liefde voor het zingen was genetisch (familiaal) bepaald. Haar moeder, haar broers. Allemaal talentvolle (amateur) zangers.

Toen ik Ine net leerde kennen, draaiden we in Boelenslaan (Fryslān) – waar we toen woonden – lp’s en soms cassettebandjes. Dr. John The Night Tripper, The Police, Doe Maar, Dr. Hook, Ramses Shaffy, The Nylons, Astrud Gilberto, Janis Ian, Queen, Paul Simon, Diana Ross, Randy Crawford, Abba en zo kan ik nog wel even doorgaan. Zij kenden de meeste liedjes uit haar hoofd en zong heel vaak mee.

Al gauw werd het album ‘Between the Lines’ van Janis Ian haar / ons lievelingsalbum wat meezingen of zelf zingen betreft. ‘At seventeen’, ‘In the winter’, When the party is over’. En later natuurlijk ook ‘Jesse’, ‘Fligh too high’ en ‘On the other side of the sun’.

Als we met z’n tweeën onderweg waren met de auto kwam er altijd een moment dat Ine begon te zingen. Best vaak op mijn verzoek. En dan begon ze steevast met ‘In the winter’ (Janis Ian), even later gevolgd door ‘At seventeen’. Ergens halverwege de 80’er jaren zijn we vanuit Friesland een avondje naar Carré (in Amsterdam) gereden voor een concert van … je kunt het al raden: Janis Ian. Een dierbare herinnering. Laat ik deze herinnering aan Ine maar eindigen met een You Tube filmpje van Janis Ian zelf en wat is denk je dan van: ‘On the Other Side of the Sun’? Best wel toepasselijk vind ik.

(*) Via google zocht ik nog even verder naar Eva Crutzen. Frappant is het dan om te zien dat deze cabaretière uit Maastricht komt. De stad waar Ine tot haar veertiende heeft gewoond. Nee … niet haar zeventiende … dat dan weer niet.

Repertwaar (8)

Tags

A Chorus Line, Astrid Lindgren, Auditie, De Broertjes, De Gebroeders Leeuwenhart, Fryslân, Huis aan de Amstel, Jeugdtheater, Leeuwarden, Lezen, Overlijden, Regisseur, Repertoire, Repertwaar, Requiem, Richard Strauss, Vrienden

Jonatan wist dat ik gauw dood zou gaan. Ik geloof dat iedereen het wist behalve ikzelf. Op school wisten ze het ook, want ik lag maar thuis en deed niets dan hoesten en was ik eigenlijk altijd ziek. Het laatste halfjaar ben ik helemaal niet meer naar school geweest. Alle mevrouwen voor wie mama jurken naait wisten het ook, en toen een van die mevrouwen er met mama over aan het praten was, hoorde ik het toevallig, maar dat was niet de bedoeling. Ze dachten dat ik sliep. Maar ik had alleen mijn ogen dicht. En toen hield ik ze verder ook maar dicht, want ik wilde niet laten zien dat ik die verschrikkelijke woorden gehoord had – dat ik gauw dood zou gaan.

AUditie 

De Broertjes (1990) Jeugdtheater 7+

AUditie – Stichting Broersma

Herken je bovenstaande tekst? Dan heb je waarschijnlijk ‘De Gebroeders Leeuwenhart’ van Astrid Lindgren gelezen of voorgelezen. Het zijn (bijna) de eerste zinnen uit het boek.

In het voorjaar 1990 stierf het dochtertje van (acteur) Rob (en Rita). Nauwelijks één dag oud. Een meer dan verdrietige periode. Rob en zijn gezin waren kort daarvoor naar Stiens verhuisd. Wij naar Bergen op Zoom. Het einde van bijna zes jaar lief en leed delen.

Het plan om samen met Eric en Rob een nieuwe voorstelling te maken was er al. De thematiek en de speelstijl van De Broertjes was aan herziening toe zonder de kracht van hun speelse energie te verliezen. Maar hoe verwerk je kolder met zoiets als rouwverwerking? Geen simpele opgave.

Enkele jaren eerder keken we met veel plezier naar de film: ‘A Chorus Line’ Een kijkje achter de schermen van een dansgezelschap tijdens de audities. Toen was het één plus één en werd het basidee van een nieuwe voorstelling geboren.

Het verhaal in het kort: Een theaterregisseur (Eric) wil een requiem en een herdenkingsbijeenkomst organiseren voor zijn overleden grootmoeder. De dame was een wereldberoemde operazangeres die furore maakte met ‘Letzte Lieder’ van Richard Strauss. Hij zoekt acteurs voor dit requiem dat hij wil uitvoeren op en nabij het graf van zijn oma. Een acteur (Rob) komt naar de auditie. Hij moet de meest idiote en moeilijke opdrachten uitvoeren zoals: ‘Doe drie dingen tegelijkertijd heel goed.’ ‘Doe vier dingen tegelijkertijd – en nu op één been.’ Je begrijpt het al. Lachen – maar de acteur heeft last van deze idioterie. Hij probeert het wel maar eigenlijk heeft hij heel iets anders in zijn hoofd. Iets dat volgens hem wel voldoet aan een requiem. Bijvoorbeeld zijn lievelingsboek: De Gebroeders Leeuwenhart. Hij leest de eerste bladzijde voor. De regisseur gaat – onverwacht over stag – en gaat meteen aan de slag met dit materiaal en deze acteur.

Het stuk speelde in een fraai decor met het publiek aan twee kanten. Op het einde is er alleen nog maar muziek, een brandende kandelaar en een echte tortelduif. La Paloma, de troetel- en artiestennaam van Oma. Tijdens de voorstelling verschuift de sfeer bij het publiek van hilarisch naar doodstil.

Het was een bijzondere repetitieperiode. Ik reisde wekelijks op en neer van Brabant naar Friesland. Het was fijn om Rob en Eric weer vaak te zien en toch was het ook anders dan de vorige producties. Wat is de toekomst van De Broertjes? Komen zij in aanmerking voor gemeentelijke of provinciale subsidies? Is de verschuiving van kolder en meespeeltheater naar een theatrale, thematische voorstelling de moeite waard? Heeft dit toekomst?

Het was mijn laatste samenwerking met Rob en Eric in deze constructie. Ik maakte nog meer voorstellingen met Eric en met Rob, maar niet meer met allebei tegelijkertijd. Ik heb met Eric (de Groot) en Rob (Heiligers) – tot op de dag van vandaag contact. En nog steeds delen we lief en leed … ondanks dat we heel andere wegen zijn ingeslagen.

In de serie: REPERTWAAR

ps. Ik heb later (1993) een hele mooie jeugdtheatervoorstelling gezien van De Gebroeders Leeuwenhart door Het Huis aan de Amstel – vormgeving: Rieks Swarte.

Wat lees je na ‘Grand Hotel Europa’?

Tags

Antwerpen, Boeken, Chaim Potok, Grand Hotel Europa, Hebban.nl, Israel, Joden, Lezen, Margot Vanderstraeten, Mazzel tov, Mijn naam is Asjer Lev, Orthodox

De boekensite Hebban.nl stelt vandaag deze vraag: ‘Wat lees je na Grand Hotel Europa?’ Ik herken mijn eigen worsteling van enkele maanden geleden om weer een boek te lezen waarvan ik opgewonden wordt. Ik heb nog een flinke voorraad ongelezen boeken maar ik kan niet goed kiezen. Ik heb na het terecht bejubelde boek van Ilja Pheijffer nog mooie boeken gelezen. Zeker weten. Ik heb er al over geblogd maar echt opgewonden … nou nee. Ik doodde de leestijd vaak met wat thrillers. Tijdverdrijf. Niks mis mee. Zie mijn leeslijst. Klik HIER.

Vanochtend heb ik ‘Mazzel tov’ van Margot Vanderstraeten uitgelezen. Een tip van mijn zus. Dank voor de tip Lief. Goed. Ik geef ****1/2 – vier-en-een-halve ster.

Mazzel Tov (Margot Vanderstraeten)

Misschien kun je de tussentitel op de foto (cover) niet goed lezen. “Mijn leven als werkstudente bij een orthodox-joodse familie.”

De uitgever promoot het boek als volgt:

“Mazzel tov biedt een indringend, uniek inkijkje in de onbekende wereld van een gesloten orthodox-joods gezin in Antwerpen. Zes jaar lang begeleidt auteur Margot Vanderstraeten de kinderen van de familie Schneider bij hun huiswerk. Via dochter Elzira en zoon Jakov krijgt ze geleidelijk aan toegang tot hun wereld. Hier heersen religieuze wetten en eeuwenoude tradities die de Vlaamse studente maar moeilijk kan rijmen met de tijd: de jaren negentig. Maar ook de joodse familie wordt beproefd door de open, maar kritische werkstudente. Dat zij ongehuwd samenwoont met haar Iraanse vriend Nima wekt achterdocht. Gaandeweg winnen – aan beide zijden – respect, nieuwsgierigheid en humor het van verontwaardiging en verwerping. Als de kinderen afgestudeerd zijn zal Vanderstraeten ze jaren later in Israël en New York opzoeken.”

Ik begrijp dat er na de verschijning van ‘Mazzel tov’ best veel aandacht was voor dit boek. Ik heb dat totaal gemist. Dat komt natuurlijk omdat ik nauwelijks naar de televisie kijk – zeker niet als ik in Mozambique op bezoek ben bij mijn vrouw. 

Niet alles in het boek is nieuw voor me. Ik heb verschillende theaterstukken geregisseerd met een Joodse thematiek. Ik heb me toen (oppervlakkig) verdiept in joodse tradities met grote dank aan Luuc en Ida. In de jaren dat ik ‘Getto’, ‘Het dagboek van Anne Frank’ en ‘Anatevka’ regisseerde, liep ik ook wat vaker door de diamantwijk / jodenbuurt van Antwerpen – in de buurt van het centraal station. Ik kocht er met enige regelmaat koosjere producten als cadeautje voor een sjabbesmaal in Middelburg. Ik bezocht Israel en verbleef ruim een week in (oost) Jeruzalem. Ik liep verschillende keren door New York.

Margot Vanderstraeten is – als privé-lerares van de kinderen – veel dieper doorgedrongen in de gesloten wereld van ‘de Antwerpse Joden’. Ze doet daar jaren later verslag van in dit boek. Zeer prettig leesbaar. Goed geschreven met de nodige humor – met dank aan de moppen van Papa Schneider. Sfeervol en respectvol. Soms beschrijft ze haar verwarring, haar nieuwsgierigheid, haar onhandigheid maar ze gaat ook de kritische vragen niet uit de weg. Het hele boek door reflecteert ze ook naar haar eigen afkomst en haar hedendaags leven. Een katholiek, Limburgs meisje opgegroeid tussen heel veel migrantenkinderen. Ze heeft een Iraanse (Perzische) vriend. De familie Schneider is een modern-joods-orthodox gezin.

Ik heb dit boek heel graag gelezen. In mijn persoonlijke TOP 25 staat ‘Mijn naam is Asjer Lev’ (Chaim Potok) nog steeds op nummer één. Dat is een joods verhaal van binnenuit de gemeenschap geschreven. ‘Mazzel tov’ is een verslag van iemand die van buiten naar binnen mag / mocht kijken. Ik vind het een aanrader als je interesse hebt in de thematiek.

In de serie: BOEKEN

Repertwaar (7)

Tags

De Piek, Het Hondje van de Ruyter, Jeugdtheater, Lex Maes, Middelburg, Othilia Verdurmen, Première, Repertoire, Repertwaar, Roosendaal, Schrijven, Spiegeltheater, Toneel, Verkadehuis, Vlissingen

Zoals ik gisteren al aankondigde, publiceer ik vandaag een stukje over mijn eerste productie in Zeeland. Bij ‘Het Hondje van de Ruyter’. Na een sollicitatiegesprek en een bezoek aan een schoolvoorstelling die de drie acteurs (Lex, Elize en Josien) van de groep speelden, maakten we plannen voor een volgende voorstelling. Josien – die zwanger was – zou zich toeleggen op de productie en een jaartje niet meespelen. De nieuwe voorstelling had als doelgroep 4 tot 8 jarigen.

DASSEBURCHT  (Tekst en regie: Koen Schyvens)

Het Hondje van de Ruyter (1991) (Jeugdtheater 4+)

Première in Het Vestzaktheater / De Piek in Vlissingen

Dasseburcht (Tekening: Lex Maes)

Het verhaal in het kort.

“Twee boeven – Das en Mol – hebben hun kamp opgeslagen onder de grond. Ze maken plannen om in een mooier huis te gaan wonen. Of om hun gezamenlijk hol – een dassenburcht – beter in te richten. Daar is geld voor nodig maar ze hebben geen werk. Misschien is mooie dingen stelen bij mensen-kinderen wel een goed idee. Mol stelt voor dat Das de dief is en dat zij ondertussen op hun burcht past. Das heeft precies het tegenovergestelde idee. Hij blijft en Mol gaat uit stelen. Wat blijkt? De dieven zijn heel erg bang om dief te zijn en hun veilig holletje te verlaten. In bed delen ze hun geheimen en angsten met elkaar en met hun knuffels ‘Piraat’ en ‘Zilver’.”

Ik heb de tekst van ‘Dasseburcht’ geschreven en tijdens de repetities verschillende keren herschreven en aangepast. In voorbereiding van dit stukje ging ik op zoek naar deze tekst. Nergens meer te vinden. Heel lang bewaarde ik alle tekst- en regieboeken in een grote kast in Bergen op Zoom. Na mijn twee verhuizingen naar respectievelijk Ossendrecht en Leeuwarden zijn ze (bewust) in de papiercontainer terecht gekomen. Ik weet dat ik de tekst van Dasseburcht (en ook van Water) ooit op een ‘floppy’ heb bewaard. Maar wie kan zo’n ding nog lezen?

Elize woonde in Amsterdam, Lex in Vlissingen en ik in Bergen op Zoom. Elize zag steeds meer op tegen de lange treinreis van Amsterdam naar Middelburg waar de groep repeteerde. Ik stelde voor om in Roosendaal te repeteren. Dat was een mooi reis-compromis. We repeteerden in ‘Het Verkadehuis’ en daar vond ook de Brabantse première plaats. We kregen een mooie recensie in ‘Het Brabants Nieuwsblad’.

‘Dasseburcht’ herinner ik me als een lieve voorstelling met acteurs en poppen. Zeer toegankelijk voor jonge kinderen onder begeleiding van juf of meester. Er was een lesbrief ter beschikking voor onderwijzend personeel met als belangrijk thema: ‘Bang zijn’.

Het decor – een dassenburcht -, de kostuums en de poppen zijn ontworpen en gemaakt door een voormalige, zeer getalenteerde studiegenoot in Leeuwarden. Othlia Verdurmen. Delen van het decor (uitgevoerd door Jeroen ?) zag ik jaren later – in voorstellingen in ‘Het Spiegeltheater’ (Middelburg) – opnieuw in gebruik. ‘Zilver’ – de pop van Boef Das – heb ik na afloop gekregen en ligt op mijn werkkamer als blijvend souvenir. Ik gebruik Zilver met enige regelmaat in mijn lessen Nederlands met jonge kinderen.

Nog twee bijzondere herinneringen aan de dubbele première van ‘Dasseburcht’ in Vlissingen. Het is gebruikelijk om een jeugdtheatervoorstelling (voor jonge kinderen) tweemaal te spelen op de premièredag. Een keertje in de namiddag met veel jong publiek en ’s avonds nog een keer voor volwassenen en eventuele uitkopers en programmeurs. De premières stonden gepland in Het Vestzaktheater in Vlissingen. Een klein intiem theatertje dat nu niet meer bestaat. Tijdens de opbouw bleek dat het decor net niet in de ruimte past. Alle alarmbellen gingen rinkelen. Gelukkig konden we terecht in het nabij gelegen popcentrum ‘De Piek’. Het publiek kwam bij elkaar in ‘Het Vestzaktheater’ en met een geïmproviseerd praatje werden de bezoekers naar een dassenburcht onder de grond (in De Piek) geleid. De nazit met hapjes en drankjes was dan opnieuw in ‘Het Vestzaktheater’.

Na de eerste voorstelling werden er dankwoorden gesproken door het bestuur van ‘Het Hondje van Ruyter’. Bestuurslid Frans D. deelde bloemen uit aan alle medewerkers … waarvoor hartelijk dank. Iedereen liep de coulissen in. Frans – die vergat dat zijn microfoon nog openstond – verordoneerde met duidelijke stem: “Zet alle bloemen terug in de emmers want die krijgen jullie vanavond pas officieel na de tweede premièrevoostelling.” Hahaha. Ik hoorde gelach van bekenden vanuit de leeglopende zaal …

Na deze productie heb ik niet meer samengewerkt met Elize en Lex. Ze gingen beiden hun eigen weg. Elize in de Randstad en Lex als begenadigd straatartiest. Ik bleef tot zijn overlijden bevriend met deze bijzondere man. Met het gezelschap ‘Het Hondje van de Ruyter’ maakte ik nog wel een nieuwe productie: ‘Water’. Daarover een andere keer.

In de zaterdag-serie: REPERTWAAR

ps. Een paar jaar na ‘Dasseburcht’ veranderde de officiële spelling van dit woord in: ‘Dassenburcht’.

Vlissingen

Tags

Bram Kwekkeboom, Dodd, Het Hondje van de Ruyter, Isabel, Korps Mariniers, Michiel de Ruyter, Muziektheater Zeeland, Theater, Toneel, Vlissingen, Zeeland

Je kunt vandaag geen (internet) krant openen of het woord ‘Vlissingen’ staat in grote letters op de voorpagina. Het (Nederlandse) kabinet heeft vandaag bekend gemaakt dat de mariniers toch niet verhuizen naar Vlissingen. Deze mededeling zat er al een tijdje aan te komen tot grote ontsteltenis (en woede) van menige Zeeuw. Onbehoorlijk bestuur en compensatie (en soortgelijke termen) vliegen in het rond. Ik heb een groot hart voor Zeeland dat is algemeen bekend bij mensen die me kennen. Ik heb niet echt een mening wat de beste plaats is voor het Korps Mariniers. Ik vind wel dat iedereen zich aan afspraken moet houden. Dat geldt ook voor mezelf, voor mijn familie, mijn buren, mijn vrienden en dus ook voor de politiek.

Isabel in Vlissingen (2017)

Ik was helemaal niet van plan om vandaag een stukje over Vlissingen te schrijven. Wel over het hondje van de Ruyter. ‘Welk hondje?’ hoor ik jullie vragen. Ik leg het uit. Ken je Vlissingen? Dan herken je de plek waar Isabel vriendelijk lacht naar de fotograaf (de schrijver van dit stukje). “Happy Valentine, my love”. In Vlissingen bij het Keizersbolwerk – boven de kazematten. Als ze niet naar mij zou kijken zou ze het standbeeld van Admiraal Michiel Adriaanszoon de Ruyter zien.

Michiel de Ruyter (Vlissingen)

“Het standbeeld van Michiel de Ruyter staat tegenwoordig op Boulevard de Ruyter in zijn geboorteplaats Vlissingen. Het gietijzeren standbeeld uit 1841 is van de hand van de Vlaamse beeldhouwer Louis Royer. Op het beeld is De Ruyter te zien, staande op een scheepsdek met de rug naar het stuurwiel, met een kijker in de hand en de andere hand in de zij. Onder zijn linker arm lijkt een hondje te zien te zijn. Niemand weet waarom dat daar zit.” (Bron: Stichting de Ruyter)

Over dat hondje wil ik iets zeggen. Maar eerst nog even iets toevoegen: “Het ‘hondje’ is goed verborgen onder de linkerhand van Michiel. Het is echter geen hondje en evenmin een lammetje (een verwijzing naar Michiels eerste werkgevers, de familie Lampsins), maar een leeuwenkop. Een sjerp omgordt het middel van Admiraal de Ruyter – een sierlijk gewerkte draagband – waarin een kort zwaard hangt – deels over zijn schouder. In zijn linkerhand – rustend op de sjerp – houdt hij een uitgetrokken handschoen vast. Het ‘hondje’ onder de mantel is de gevestknop van zijn sierdegen, dat een leeuwenkop voorstelt.” (Bron: het gedenkschrift ter gelegenheid van de oprichting in 1841 van dit standbeeld van de Mechelse beeldhouwer Louis Royer)

En nu ga ik uitleggen waarom ik over dit niet bestaande hondje schrijf. Begin 1990 zie ik een advertentie – ik denk in De Volkskrant. Het Zeeuwse jeugdtheatergezelschap ‘Het Hondje van de Ruyter’ is op zoek naar een regisseur of artistiek leider. Ik solliciteer en wordt aangenomen. Ik zal twee teksten en producties bij deze groep respectievelijk schrijven en regisseren. ‘Dasseburcht’ en ‘Water’. Meer daarover morgen in mijn wekelijks ‘Repertwaar’-stukje. Dit gezelschap gebruikte eerder de naam THEATER DODD – Deurtje open, Deurtje dicht – met oa Bram Kwekkeboom als initiatiefnemer en bezielende acteur.

Ps. Nog een laatste toevoeging. Het Zeeuwse gezelschap Muziektheater Zeeland uit Goes (waarvoor ik in 2000 en 2001 tweemaal een musical regisseerde) speelt binnenkort: Michiel de Ruyter – de Musical. Er zijn nog kaartjes heb ik begrepen.

Repertwaar (6)

Tags

BCA, Breda, De Blauwe Stoep, Friesland, Heleen Verburg, Regisseur, Repertoire, Repertwaar, Ze was het wachten waard

Eind 1989 verhuisden we naar Bergen op Zoom. We verkochten onze (woon) boerderij in Wyns aan de lokale kroegbaas. Ine had een nieuwe baan als stem- en dramatherapeut bij De Viersprong in Halsteren geaccepteerd. Ikzelf had mijn ontslag gegeven als Consulent Drama en Taaldrukken bij de SKVF. Ik bleef nog wel een half jaar – twee dagen per week – op en neer pendelen naar Leeuwarden als theaterdocent op De Blauwe Stoep. Onze kinderen gingen respectievelijk naar Het Juvenaat – gymnasium (Catelijne) en naar de Montessorischool (Jules). Vooral voor onze zoon was de verhuizing zeer ingrijpend. Van een boerderij op het platteland in Fryslân naar (kortstondig) een flat 14 hoog in een provinciestad viel nog wel mee maar van een klas met 3 leeftijdgenootjes naar een volle klas met 26 kinderen. Dat was heftig.

Na de zomervakantie 1990 – in Griekenland – was het tijd om nieuwe contacten te maken in de theaterwereld. In Zeeland en Noord Brabant. Dat duurde best wel even. In de schouwburgen van Bergen op Zoom en Roosendaal werd ik beleefd maar afwijzend ontvangen. Dat was heel anders bij het Brabants Centrum voor Amateurtoneel (BCA) in Tilburg. Johan, Marcel, Hein en Helène luisterden vol aandacht en interesse naar mijn verhaal. Uiteraard kenden ze hun Friese collega’s (oa Wouter D) goed. Met hem had ik eerder samengewerkt. Dit bezoek resulteerde – na een tip van Helène M – in een kennismaking met Elysée Toneel Breda. Zij zochten een nieuwe regisseur. Ik heb twee voorstellingen met ze gemaakt.

ZE WAS HET WACHTEN WAARD (Tekst: Heleen Verburg)

Elysée Toneel Breda – 1991 (Regie: Koen Schyvens)

Première in Stadsschouwburg Breda + kleine tournee in Brabant en Friesland

Ze was het wachten waard

Het verhaal in het kort:

“Een vijfling zit al bijna hun hele leven te wachten voor de deur van hun ouderlijk huis. Hun moeder heeft hen ooit de deur uitgezet maar ze geven de hoop niet op ooit weer eens te worden binnen gelaten. Zo zijn ze tot elkaar veroordeeld en rijgen de dagen zich aaneen. Moeder heeft inmiddels eieren voor haar geld gekozen. Als ze begrijpt dat haar kinderen tot in de dood op haar zullen blijven wachten, gooit ze haar dagboek door de brievenbus naar buiten en vertrekt ze met haar man door de achterdeur.”

Deze tekst van de (toen) jonge schrijfster Heleen Verburg is geschreven in opdracht van Coöperatieve Theatervereniging Mevrouw Smit en voor het eerst opgevoerd in voorjaar 1990. Ik heb die voorstelling niet gezien maar ik had er wel over gelezen. Waarschijnlijk heb ik toen de tekst gevonden in de bibliotheek van het Theaterinstituut. Na een paar telefoontjes kreeg Elysée de toestemming om deze toneeltekst te ensceneren. Als eerste groep in het amateurtoneel. Wat ik ook nog weet is dat de ouders van de schrijfster op de première waren en enthousiast hun dochter zouden vertellen dat het een prima voorstelling was.

Het was mijn debuut als regisseur in Noord Brabant – met mensen die ik nog nooit eerder had ontmoet. Het fijne van deze tekst is dat alle personages het hele stuk op het toneel aanwezig zijn. Dat vond ik een geweldig uitgangspunt voor de repetities. Iedereen aan het werk, geen bij- of hoofdrollen. Iedereen aan de slag met min of meer evenveel tekst.

De tekst en het gegeven zijn licht absurdistisch. Dat had je waarschijnlijk al begrepen toen je het verhaal in het kort las. Een interessante tekst om mee aan de slag te gaan. Nauwelijks regieaanwijzingen in het script. De vijf personages zijn: De schrijver, De lust, De trots, De oudste en de De stervende. Samen vormen zij een vijfling van ongeveer 40 jaar. Ze bevinden zich op straat, voor de gesloten deur van hun ouderlijk huis. Ook De moeder komt aan het woord maar dan via haar geschreven dagboek. De schrijver leest fragmenten voor uit haar dagboek want hij is de enige die kan lezen.

De vergelijking met ‘Wachten op Godot’ (Samuel Beckett) ligt voor de hand maar is maar ten dele correct. Het decor was een halve circuspiste. Geen realistische deur. De kostuums – anders dan op de poster hierboven – waren gemaakt van kleurrijke gordijnstof. Allemaal een andere stijl maar wel van dezelfde stof.

De spelers – Twan, Leen, Ans, Saskia en Marijke – waren kwalitatief goed tot zeer goed. ‘Horende bij de top van het Bredaas amateur-toneel’ zoals dat werd gezegd. Dat is uiteraard betwistbaar. Goede tekst discipline. Serieus wanneer ze serieus moesten zijn. Open en constructief voor aanwijzingen en suggesties. Volgens mij is dit stuk een keer of zes opgevoerd. De meest bijzondere voorstelling was in ‘De Blauwe Stoep’ in Leeuwarden waar oud collega’s en voormalige cursisten kwamen kijken wat Koen uitvoerde in Brabant. We sliepen in het decor, tussen de koffers van de voorstelling … na een lang nachtje uitgaan in Ljouwert. Ik werd tijdens deze kleine tournee gevraagd om een jaar later opnieuw bij Elysée te regisseren. Deze eerste samenwerking is ons allemaal goed bevallen.

Openings-citaat (Uit het dagboek – voorgelezen door De schrijver): “Ik heb het gedaan, ze zitten buiten. Het viel niet mee. Het was gemakkelijker geweest als eentje niet zo hartverscheurend had gehuild.”

In de serie: REPERTWAAR. Ik betwijfel of de volgorde van deze repertoire-stukjes op zaterdag ook de juiste chronische volgorde is waarin deze voorstellingen in première zijn gegaan. Wel min of meer …

ps. Op de huidige website van Elysée vind ik geen informatie over voorstellingen in de 90’er jaren. Jammer.

Repertwaar (5)

Tags

Akky van de Veer, Baukje Wytsma, De Blauwe Stoep, Disse en Jinge, Freark Smink, Friesland, Frou Hilarides, Frysk Orkest, Fryslân, Herenakkoord, Jaap Oosterwijk, Jeugdtheater, Leeuwarden, Liedjes, Musical, Muziek, Regisseur, Renze Westra, Theater, Tryater

Een bijzondere plaats in mijn rijkgevulde repertoire als regisseur zijn de Friestalige voorstellingen die ik heb geregisseerd. Ja, je leest het goed – deze import-Fries waagde zich een paar keer aan een regie in een andere taal dan zijn moedertaal. Frysk.

DISSE en JINGE & FROU HILARIDES

It Fryske Boek – SKVF (1987) Jeugdtheater 6+

Disse en Jinge & Frou Hilarides

Op verzoek van de Stichting It Fryske Boek schreef Akky Van der Veer in samenwerking met Baukje Wytsma, muzikant Jaap Oosterwijk en illustratrice Laura Tietjens een boek met de titel Disse en Jinge en frou Hilarides. Dit boek, dat gekozen werd tot kinderboekengeschenk in de Friese Boekenweek van 1987, was zo’n groot succes dat ze in de jaren daarna nog twee vervolgdelen lieten verschijnen. Tegelijk maakten Akky, Baukje en Jaap een theatervoorstelling met dezelfde hoofdpersonen, waarmee ze basisscholen in de provincie Friesland bezochten.

Ik weet niet meer hoe de dames (Akky en Baukje) bij mij terecht kwamen. Was het via mijn werk als drama-consulent bij de Stichting Kunstzinnige Vorming Friesland (SKVF) of als theaterdocent op De Blauwe Stoep in Leeuwarden? Ik weet het niet meer. Het doet er ook niet toe. Het boek was een groot succes en er werd een scholenproject bedacht waarbij Baukje, Akky en Jaap de belangrijkste personages uit het boek speelden. Jaap zong en begeleidde de liedjes op de piano. Ik gaf het trio regieaanwijzingen en genoot van de gezellige repetities. De eerste keer dat ik een mini-musical regisseerde.

FROU HILARIDES en IT MUSEUM FOAR MODERNE KEUNSTEN

It Fryske Boek – SKVF (1988) Jeugdtheater 6+

Frou Hilarides en it museum for moderne keunsten

Algauw volgt een tweede boek én een hernieuwde versie van de school-voorstelling. Met liedjes zoals: Bisteliet, Beugelbekje, Unennich, Wy bliuwe ûnderweis, Wolkomthúsliet, Titus Tûzenpoat, Luie, luie Bulle, Ik en myn suster en Dy gekke Ansjelyk hadden een hoog Annie MG-gehalte. Enkel door het lezen van de titels komen er warme herinneringen en melodieën naar boven.

Het verhaal in het kort. ‘Mevrouw Hilarides komt na een lange reis weer thuis in Poppenhuizen. Ze stuurt een telegram aan Aal, haar zus. Ze zit namelijk zonder geld. Er wordt een actie op touw gezet. Er komt geld in het laatje. Mevrouw Hilarides heeft echter nog een probleem. Ze heeft een groot schilderij met haar portret gekregen van een Parijse kunstenaar. Te groot voor haar huisje dat ze deelt met haar poes (Ansjelyk) en haar hond (Bulle). Ze koopt de oude, leegstaande school van het dorp en ze vraagt alle kinderen van de Friese basisscholen om de meest moderne kunst die bestaat aan te leveren voor haar museum.’

Er ontstaat haast vanzelfsprekend een lesbrief met suggesties voor verschillende lessen. Drama, muziek, handenarbeid en Fries natuurlijk. Omrop Fryslân maakt er ook een televisieversie van. Ik denk met veel plezier terug aan deze samenwerking.

Er volgde nog een derde boek.

DE SAAK HILARIDES

Ik herinner me niet dat we daar ook een hernieuwde theater-versie van hebben gemaakt. Ideetjes uit dit boek zijn geloof ik wel verwerkt in het grotere ‘Villa Aria’ project.

VILLA ARIA 

It Fryske Boek – SKVF – in samenwerking met Omrop Fryslân, Frysk Orkest en Tryater (1989) Muziekproject en Jeugdtheater 6+

Frysk Orkest (Bron LC)

In 1989 werd het beruchte Herenakkoord gesloten. Een uitwisseling (uitruiling) van onderwijs- en culturele instellingen tussen de provincies Groningen en Friesland. Eén van de gevolgen was het einde van het zelfstandige Frysk Orkest. Als afscheidsvoorstelling werd de  mini-musical ‘Villa Aria’ geschreven. Een samenwerking tussen de lokale omroep, het Frysk Orkest, Tryater (theatergezelschap) en het trio Baukje, Akky en Jaap. Ik ging mee als regisseur. Ik herinner me de prettige samenwerking met de Vlaamse dirigent van het Frysk Orkest en met Renze Westra en Freark Smink van Tryater. De liedjes uit de eerdere voorstellingen werden gearrangeerd voor groot orkest. De grote theaters in Friesland stelden hun zaal ter beschikking voor deze culturele zwanenzang. Er verscheen later een boekje over dit muzikale project. Ik denk dat via internet-bibliotheken ook de liedjes nog te beluisteren zijn. Ik ga zelf ook op zoek …

ps Het is ruim dertig jaar geleden. De culturele aftakeling van orkesten en theatergezelschappen is niet gestopt, integendeel … snik en grrr. Ook bij Akky en Renze moet ik jammer genoeg het woord ‘zaliger’ toevoegen.

In de serie: REPERTWAAR

Gedichtendag

Tags

Gedichtendag, Jotie T'Hooft, Poëzieweek

 

Zou een wolk geen wolk meer zijn

als ik haar met taferelen beschilderde?

Zou men haar Een Door De Lucht Varend

Schilderij Van Ludwig Van Beieren 

noemen?

 

Maar ik kan haar niet zelf beschilderen

want ik ben koning en geen schilder

en degene die ik met de opdracht

belastte zou antwoorden: “Onmogelijk,

Majesteit.”

 

Zo is er steeds een kloof

tussen wat het hart wil

en wat de hand doet.

 

Toch konden mijn ogen

maar moeilijk wennen

aan die steeds eendere wolken. 

Jotie T’Hooft (uit: Verzamelde Gedichten pag. 158)